Tủ sách tiếng Việt: góp phần xây dựng, giữ gìn tiếng Việt ở năm châu

- Thưa ông, hiện nay, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã và đang triển khai mô hình Tủ sách tiếng Việt ở nước ngoài như thế nào?

Việc hỗ trợ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài (NVNONN) trong học tập tiếng Việt và giữ gìn bản sắc văn hóa luôn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN). Từ rất sớm, chúng tôi đã xây dựng nhiều bộ sách và học liệu dành riêng cho đối tượng kiều bào.

Giai đoạn 2017–2018, NXBGDVN xuất bản hai bộ sách dạy tiếng Việt là “Tiếng Việt vui” và “Quê Việt”, tạo nền tảng cho việc học tiếng Việt của trẻ em người Việt ở nhiều quốc gia. Năm 2022, chúng tôi tiếp tục phát triển bộ sách “Chào tiếng Việt”, dành cho lứa tuổi 6–15, với nội dung ngôn ngữ, văn hoá được thiết kế phù hợp môi trường học tập ở nước ngoài, giúp các em từng bước tiếp cận tiếng Việt một cách tự nhiên và chuẩn mực.

Bên cạnh các bộ sách tiếng Việt, NXBGDVN còn xuất bản nhiều ấn phẩm về văn hoá, văn học và lịch sử Việt Nam, góp phần cung cấp nguồn tư liệu chính thống cho kiều bào, đặc biệt là thế hệ trẻ sinh ra và lớn lên xa quê hương.

Những đầu sách này đã được cộng đồng người Việt tại nhiều quốc gia đón nhận, trở thành cầu nối quan trọng giúp duy trì tiếng Việt và lan tỏa giá trị văn hoá Việt Nam trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài (NVNONN).

- NXBGDVN làm thế nào để nội dung sách phù hợp với môi trường và nhu cầu học tập ở nước ngoài?

Trong quá trình xây dựng học liệu dành cho cộng đồng NVNONN, chúng tôi luôn chú trọng nội dung và hình thức thể hiện để phù hợp với đặc thù người học, bao gồm độ tuổi, trình độ tiếng Việt, cũng như môi trường văn hoá - xã hội của từng quốc gia.

Trước hết, về ngôn ngữ và nội dung, mỗi bộ sách đều được thiết kế theo cấp độ phù hợp với tư duy và tâm lý lứa tuổi. Ví dụ, bộ “Chào tiếng Việt” cấp độ 1 và 2 (dành cho trẻ từ 6–15 tuổi) tích hợp nhiều chất liệu hấp dẫn như câu chuyện, đoạn hội thoại, trò chơi, câu đố, đồng dao, thơ ca, âm nhạc… Các yếu tố này giúp trẻ tiếp cận tiếng Việt một cách tự nhiên, tạo động lực học tập bền vững và khơi gợi niềm tự hào về văn hoá Việt Nam.

Nội dung bài học cũng được kết nối khéo léo với đời sống và văn hoá của nước sở tại, để trẻ sinh ra và lớn lên ở nước ngoài cảm thấy quen thuộc và gần gũi. Việc lồng ghép các tình huống giao tiếp gắn với môi trường thực tế tại các khu vực khác giúp học liệu trở nên thiết thực hơn, tránh sự xa rời bối cảnh mà các em đang sinh sống.

Đối với lứa tuổi nhỏ, hình ảnh minh hoạ được sử dụng nhiều hơn, với màu sắc sinh động nhằm tạo hứng thú và hỗ trợ ghi nhớ. Với lứa tuổi lớn hơn, nội dung được phát triển theo hướng tăng cường các tình huống gắn với đời sống thanh thiếu niên, khuyến khích tư duy độc lập và khả năng giao tiếp trong bối cảnh đa văn hoá.

Tất cả những chọn lọc này nhằm bảo đảm rằng các bộ sách của NXBGDVN không chỉ dạy tiếng Việt mà còn nuôi dưỡng sự gắn bó văn hoá, giúp thế hệ trẻ người Việt ở nước ngoài duy trì tiếng mẹ đẻ và hiểu sâu hơn về cội nguồn dân tộc.

TS. Phạm Vĩnh Thái – Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. (Ảnh: Hữu Thắng)

- Ông đánh giá về hiệu quả của Tủ sách Tiếng Việt như thế nào?

Hưởng ứng Đề án “Ngày Tôn vinh tiếng Việt” của Chính phủ và nhằm lan tỏa mạnh mẽ tình yêu tiếng Việt trong cộng đồng người Việt ở nước ngoài, NXBGDVN phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Uỷ ban Nhà nước về NVNONN triển khai hệ thống Tủ sách tiếng Việt dành cho kiều bào trên toàn thế giới. Ngay từ khi ra mắt, mô hình này đã nhận được sự hưởng ứng tích cực và được cộng đồng kiều bào đón nhận rộng rãi.

Đến nay, Tủ sách tiếng Việt đã được xây dựng, trao tặng tại hơn 15 quốc gia và vùng lãnh thổ, với các điểm đặt tiêu biểu như Fukuoka (Nhật Bản), Budapest (Hungary), Đài Loan (Trung Quốc), Paris và New Caledonia (Pháp), Praha và Brno (Cộng hòa Séc), Melbourne (Úc), Thái Lan, Lào, Belarus, Thụy Điển, Anh, Phần Lan, Romania, Bulgaria, Nga, Hàn Quốc... Nhiều tủ sách đã trở thành không gian văn hoá quen thuộc đối với cộng đồng người Việt tại sở tại, đặc biệt là thanh thiếu niên và trẻ em.

Khai trưởng Tủ sách tiếng Việt tại Pháp. (Ảnh: NXBGDVN)

Đáng chú ý, việc xây dựng mỗi tủ sách đều căn cứ vào nhu cầu thực tế của cộng đồng. Trên cơ sở thông tin từ cơ quan đại diện, các hội đoàn… ở nước ngoài, NXBGDVN lập danh mục gợi ý các đầu sách phù hợp với đặc thù từng địa bàn, bao gồm: sách tiếng Việt cho các nhóm tuổi; sách văn hoá, văn học, lịch sử và những ấn phẩm hỗ trợ giảng dạy. Cách tiếp cận linh hoạt này giúp tủ sách đáp ứng đúng nhu cầu, phát huy tối đa hiệu quả sử dụng và trở thành nguồn học liệu thiết thực cho cộng đồng.

Thông qua các tủ sách, thế hệ người Việt ở nước ngoài có điều kiện tiếp cận dễ dàng với nguồn học liệu tiếng Việt và sách văn hoá, lịch sử, văn học từ quê hương. Đây là kênh quan trọng góp phần duy trì tiếng Việt, nuôi dưỡng bản sắc văn hoá Việt Nam, đồng thời thúc đẩy giao lưu văn hóa, tăng cường kết nối giữa Việt Nam và cộng đồng NVNONN.

Bên cạnh đó, nhằm mở rộng hơn nữa cơ hội tiếp cận tri thức cho kiều bào, NXBGDVN còn giới thiệu một hệ sinh thái học liệu miễn phí, bao gồm sách giáo khoa điện tử từ lớp 1 đến lớp 12 theo Chương trình Giáo dục phổ thông mới, cùng hai chương trình phối hợp với VTV4 hỗ trợ dạy và học tiếng Việt cho trẻ em Việt Nam ở nước ngoài. Đây là những nỗ lực mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần phục vụ cộng đồng, bảo đảm mọi trẻ em gốc Việt, dù ở bất kỳ quốc gia nào, đều có cơ hội học tiếng Việt bài bản, tiếp cận văn hoá Việt Nam một cách tự nhiên và chính thống.

Những hoạt động này cho thấy sự cam kết mạnh mẽ của NXBGDVN trong việc đồng hành cùng kiều bào, giữ gìn ngôn ngữ mẹ đẻ và củng cố cầu nối văn hoá giữa người Việt ở khắp năm châu với Tổ quốc.

- Trong thời gian tới, NXBGDVN có kế hoạch gì đối với dự án “Tủ sách tiếng Việt”?

Nhu cầu học tiếng Việt và gìn giữ bản sắc văn hoá trong cộng đồng NVNONN ngày càng lớn, vì vậy NXBGDVN sẽ tiếp tục phối hợp với Ủy ban Nhà nước về NVNONN để mở rộng hệ thống Tủ sách tiếng Việt trong giai đoạn tới. Những kết quả đã đạt được mới chỉ là bước khởi đầu, giúp định hình một mô hình hiệu quả trong việc hỗ trợ kiều bào duy trì tiếng Việt và kết nối văn hoá với quê hương.

Trong những năm tới, chúng tôi dự kiến tiếp tục phối hợp với các cơ quan liên quan, các hội đoàn và trung tâm cộng đồng để nhân rộng mô hình tủ sách tại các địa bàn có đông người Việt sinh sống. Trọng tâm sẽ là các cộng đồng người Việt tại châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, Lào, Campuchia, cùng nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ khác có nhu cầu.

Việc mở rộng mạng lưới Tủ sách tiếng Việt không chỉ góp phần đưa sách và học liệu chính thống từ Việt Nam đến với kiều bào, mà còn thể hiện cam kết của NXBGDVN trong việc đồng hành cùng cộng đồng người Việt toàn cầu, thúc đẩy ngoại giao văn hoá ngôn ngữ và lan toả giá trị văn hoá Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

"Tủ sách tiếng Việt" giành giải Nhì, hạng mục "Sáng kiến sản phẩm có giá trị thông tin đối ngoại" tại Giải thưởng toàn quốc về thông tin đối ngoại lần thứ X năm 2024. (Ảnh: NXBGDVN)

-Theo ông, cần có những chính sách hoặc cơ chế hỗ trợ nào từ Nhà nước, các cơ quan chức năng và cộng đồng kiều bào để việc xuất bản và phổ biến sách tiếng Việt ở nước ngoài được bền vững và lan tỏa hơn?

Trước hết, cần tiếp tục duy trì và đẩy mạnh các hoạt động trong khuôn khổ Đề án “Ngày Tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng NVNONN giai đoạn 2023–2030” của Chính phủ. Đây là nền tảng quan trọng nhằm tạo sự lan tỏa bền vững, khẳng định tiếng Việt là tài sản văn hoá tinh thần quý giá của dân tộc.

Song song đó, cần tăng cường mạnh mẽ các chương trình hỗ trợ dạy và học tiếng Việt cho kiều bào, trong đó đặc biệt chú trọng tập huấn giáo viên, nâng cao năng lực sư phạm và tạo điều kiện để đội ngũ giáo viên có thể tự bồi dưỡng thường xuyên. Việc đào tạo giáo viên dạy tiếng Việt ở nước ngoài cần được triển khai theo hướng linh hoạt, bám sát thực tiễn giảng dạy của từng địa bàn, đồng thời tận dụng các công cụ và nền tảng của chuyển đổi số để mở rộng cơ hội tiếp cận.

NXBGDVN cho rằng, việc tổ chức các lớp tập huấn trực tiếp và trực tuyến, cung cấp tài liệu phương pháp giảng dạy, chia sẻ mô hình dạy học hiệu quả, và tạo mạng lưới kết nối giáo viên tiếng Việt toàn cầu là những biện pháp thiết thực, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Đây là lực lượng nòng cốt quyết định chất lượng dạy tiếng Việt, do đó cần có cơ chế hỗ trợ lâu dài, giúp giáo viên nâng cao chuyên môn và tự tin đồng hành cùng học sinh Việt Nam ở nước ngoài.

Bên cạnh đội ngũ giáo viên, việc phát triển học liệu phù hợp từng địa bàn, tổ chức các hoạt động giao lưu, trải nghiệm cho giáo viên và học sinh tại nước sở tại và trong nước cũng rất cần thiết để tăng sự gắn kết và củng cố tình yêu tiếng Việt trong cộng đồng.

Một nhiệm vụ trọng tâm khác là xây dựng thư viện số tiếng Việt dùng chung cho kiều bào, đồng thời phát triển các nền tảng sách nói, sách điện tử và công cụ học tập trực tuyến để người Việt ở bất kỳ quốc gia nào cũng có thể dễ dàng tiếp cận nguồn học liệu chính thống về tiếng Việt, văn hoá, lịch sử và văn học Việt Nam. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế chuyển đổi số toàn cầu, tạo điều kiện để tiếng Việt lan toả sâu rộng hơn.

Để việc xuất bản và phổ biến sách tiếng Việt ở nước ngoài thực sự bền vững, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước – nhà xuất bản – doanh nghiệp – cộng đồng kiều bào. Các chính sách hỗ trợ về tài chính, pháp lý, công nghệ và hậu cần, cùng với sự tham gia tích cực của kiều bào, sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp giúp tiếng Việt được bảo tồn, nuôi dưỡng và truyền lại cho thế hệ mai sau.

-Trân trọng cảm ơn ông!

Những Tủ sách tiếng Việt cho người Việt Nam ở nước ngoài

Sáng kiến Tủ sách tiếng Việt đạt giải Nhì giải thưởng toàn quốc về thông tin đối ngoại lần thứ X