Tài liệu phương Tây ghi nhận chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam

Chủ quyền của Việt Nam với Hoàng Sa, Trường Sa được khẳng định trong các công trình khoa học về địa lý, lịch sử, từ điển bách khoa và các tạp chí nghiên cứu của phương Tây.

Trong cuốn “Chủ quyền quốc gia Việt Nam tại hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa qua tư liệu Việt Nam và nước ngoài” (NXB Thông tin và Truyền thông, 2015), các tài liệu phương Tây khẳng định chủ quyền của Việt Nam với Hoàng Sa và Trường Sa được PGS.TS Trương Minh Dục biên soạn, tập hợp và hệ thống lại như sau.

Địa lý của Vương quốc Đàng Trong (1849)

Đàng Trong là tên gọi vùng lãnh thổ Đại Việt được kiểm soát bởi Chúa Nguyễn, xác định từ phía Nam sông Gianh (tỉnh Quảng Bình) trở vào Nam.

"Địa lý của Vương quốc Đàng Trong" (Geography of the Cochinchinese Empire) là cuốn sách do tiến sĩ Gutzlaff viết về địa lý nước Việt Nam thời Nguyễn, đăng trên Tạp chí The Journal of the Royal Geographical Society of London tập 19, năm 1849.

Tiến sĩ Gutzlaff (1803-1851) là tác giả cuốn sách "Địa lý của Vương quốc Đàng Trong" (Geography of the Cochinchinese Empire) viết về địa lý nước Việt Nam thời Nguyễn.

Trong phần về bờ biển và hải đảo, Gutzlaff viết về Paracel (Cát Vàng) - quần đảo Hoàng Sa như sau:

"Đây chúng tôi đáng lẽ không kể đến quần đảo Paracel (Cát Vàng), nó ở gần bờ bể An Nam 15 đến 20 dặm và lan giữa các vĩ tuyến 15 và 17 độ Bắc, và các kinh tuyến 111 và 113 độ Đông, nếu Vua xứ Cochinchine đã không đòi quần đảo ấy là của mình, với nhiều đảo và ghềnh rất nguy hiểm cho người hàng hải. Không biết vì san hô hay vì lẽ khác mà các ghềnh đá ấy lớn dần; nhưng rõ ràng nhận thấy rằng các đảo nhỏ ấy càng năm càng cao, và một vài đảo bây giờ đã có người ở thường xuyên, thế mà chỉ mấy năm trước sóng đã vỗ mạnh trào qua. Những đảo ấy đáng lẽ không giá trị nếu nghề chài ở đó không phồn thịnh và không bù hết mọi nguy nan cho kẻ phiêu lưu. Từ lâu đời, những thuyền, phần lớn từ Hải Nam tới, đã hàng năm đến các bãi nổi này và tiến hành cuộc đi xa đến tận bờ đảo Boornéo.

Tuy rằng, hàng năm hơn mười phần trăm bị đắm, nhưng đánh cá được rất nhiều, đến nỗi không những bù hết mọi thiệt thòi, mà còn để lại món lợi rất lớn. Chính phủ An Nam thấy những mối lợi có thể mang lại nếu đặt ra một ngạch thuế bèn lập ra những trưng thuyền và một trại quân nhỏ ở chỗ này (tức quần đảo Paracel, mà tác giả gọi là Kat Vang) để thu thuế mà mọi người ngoài tới đây đều phải nộp, và để bảo trợ người đánh cá bản quốc. Vậy nên một cuộc giao dịch lớn được dần dần thiết lập và hứa hẹn một đà tăng trưởng quan trọng nhờ có rất nhiều cá tới đẻ trứng trên các bãi này. Một vài đảo có cây cối cằn cỗi, nhưng thiếu nước ngọt; và những thủy thủ nào quên mang theo nước trữ đầy đủ, thường bị lâm vào cơn khốn đốn" (trang 93).

Xứ Đàng Trong (Cochinchine) với quần đảo Hoàng Sa (Isles Pracel (Baixos de Chapar de Pullo Scir)), trong bản đồ của Joachim Ottens, năm 1710.

Thế giới, lịch sử và mô tả các dân tộc Nhật, Đông Dương, Xây Lan (1850)

Trong tác phẩm "Thế giới, lịch sử và mô tả các dân tộc Nhật, Đông Dương, Xây Lan" được xuất bản năm 1850, M.A. Dubois de Jancigny có viết về quần đảo Hoàng Sa như sau:

“Chúng tôi quan sát thấy rằng từ ba mươi tư năm nay, quần đảo Paracels (người An Nam gọi là Cát Vàng), một ma hồn trận thật sự của các đảo nhỏ, các đá và các bãi cát, rất đáng sợ cho các nhà hàng hải và có thể được coi là hoang dã và vô tích sự nhất trong số các điểm của quả địa cầu, đã được người Nam Kỳ (Cochinchine) chiếm hữu. Chúng tôi không để ý liệu họ có tạo nên một công trình nào trên đó không (nhằm mục đích, có thể, bảo vệ nghề cá); nhưng chắc chắn rằng Vua Gia Long đã gắn thêm vòng hoa này vào vương miện của người, bởi vì ngài đã thân chinh tới đó chiếm hữu, việc này xảy ra vào năm 1816 khi ngài long trọng kéo cờ của Nam Kỳ (Cochinchine) lên đó”.

Địa lý tóm tắt (1850)

"Địa lý tóm tắt" (Compendio di Geografia) là sách do Adriano Balbi soạn năm 1850. Trang 641 của sách này mô tả về địa lý Vương quốc An Nam có ghi: Thuộc Vương quốc này cũng có quần đảo Paracels, nhóm đảo Pirati và nhóm đảo Poulo Condor (tức Hoàng Sa, nhóm đảo Hải tặc và Côn Đảo).

Cũng trong tác phẩm này các trang 644-648 có viết về địa lý Trung Hoa không hề nhắc gì đến hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.