e magazine
GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

07:22 | 03/08/2022

Chiến tranh khiến những nhà khoa học như ông không có nhiều cơ hội học tập nghiên cứu cũng như đóng góp ở chính quê hương. Nhưng ở chính nước bạn Nhật Bản ông vẫn tìm ra con đường để làm rạng danh giới khoa học Việt. Và sau hết khi có cơ hội ông lại lao động hết mình cho nền khoa học nước nhà.

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

Chiến tranh khiến những nhà khoa học như ông không có nhiều cơ hội học tập nghiên cứu cũng như đóng góp ở chính quê hương. Nhưng ở chính nước bạn Nhật Bản ông vẫn tìm ra con đường để làm rạng danh giới khoa học Việt. Và sau hết khi có cơ hội ông lại lao động hết mình cho nền khoa học nước nhà.

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

Năm 1957 GS.TS Đặng Lương Mô đang là sinh viên Trường Quốc gia Kỹ sư Công nghệ. Ông là một trong hai sinh viên được nhận học bổng du học Nhật Bản. Trước ngày lên đường, đến từ giã thầy dạy học, ông tình cờ biết được mình có cơ hội được sang Pháp học sau đại học nếu học nốt chương trình đại học trong nước.

Thời đó, hầu hết các trí thức thường có xu hướng sang Pháp du học vì thuận lợi về ngôn ngữ.

Tuy nhiên ông đã có dự định cho riêng mình. Trước đó ông đã từng xem triển lãm trưng bày quảng cáo các sản phẩm công nghiệp trên tàu Sakura Maru của Nhật cập bến tại Cảng Sài Gòn, trước khách sạn Majestic. Ông nhận thấy rằng trình độ công nghiệp của Nhật không có gì thua kém Pháp. Hơn nữa, người Nhật và người Việt đều là người phương Đông, không chỉ gần gũi về vị trí địa lý, mà có nhiều điểm tương đồng về văn hóa lối sống. Trở ngại duy nhất là ông chưa biết tiếng Nhật, nhưng ông nghĩ mình đã học được hai ngoại ngữ Anh và Pháp rồi, học thêm tiếng Nhật chắc cũng chẳng mấy khó khăn.

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào
Tranh chân dung vẽ GS. Đặng Lương Mô.

Chiến tranh ở Việt Nam ngày càng ác liệt, tốt nghiệp đại học, ông học tiếp Tiến sĩ. Năm 1969, ở tuổi 33, khi ông đã bảo vệ Tiến sĩ và làm thêm một năm hậu Tiến sĩ ở Nhật, thầy dạy học giới thiệu ông vào làm cho tập đoàn Toshiba.

Lúc ấy, các công ty Nhật chưa có thái độ cởi mở với người lao động nước ngoài nên ông muốn quay về xây dựng nước nhà.

Năm 1971, ông về Việt Nam làm Giảng sư. 2 năm sau, ông nhậm chức Viện trưởng Học viện Quốc gia Kỹ thuật (tiền thân của Đại học Bách khoa Thành phố Hồ Chí Minh).

Sau ngày giải phóng miền Nam, việc chuyển đổi giữa hai chế độ chính trị. Các hoạt động giáo dục, đào tạo nghiên cứu đại học tạm thời bị gián đoạn.

Sau 5 năm về Việt Nam, tháng 9/1976, ông đã quay lại xứ sở mặt trời mọc. “Lúc ấy mặc dù đã đậu học vị tối cao tại một học phủ tối cao, đã từng làm việc ở một tập đoàn bậc siêu hạng, có một cuộc sống ổn định, nhưng tôi đã trút bỏ hết, trở về những tưởng sẽ có thể góp sức phủ gấm tô son cho quê hương. Không dè tất cả đều đã tan thành mây khói, cuộc đời phải làm lại từ đầu, tài sản đã mất hết, bản thân thì trong phút chốc trắng tay”.

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

Trở lại Nhật làm lại từ đầu có không ít khó khăn, nhưng nhờ các ân sư và bạn bè ở Trường Đại học Tokyo quan tâm giúp đỡ nên chẳng mấy chốc ông lại hòa nhập cuộc sống và con đường học thuật. Đúng thời điểm đó, Nhật khởi động Kế hoạch quốc gia Nghiên cứu phát triển vi mạch siêu vi mô.

Vấn đề khoa học nóng bỏng lúc này là thu nhỏ kích thước transistor MOSFET để khuyếch đại quy mô tích tụ của chíp vi mạch. Cộng đồng thiết kế vi mạch thế giới đang rất cần có một mô hình thích hợp cho vấn đề này.

Với tài năng và nhiệt huyết của một nhà khoa học trẻ, ông đã tìm tòi và tóm gọn cách giải quyết vấn đề này thành một bài báo, gửi đăng trên tạp chí khoa học nổi tiếng là Solid – State Electronics. Bài báo của ông đã đưa ra một đáp án thỏa đáng cho vấn đề nóng hổi, đúng lúc, đúng yêu cầu của thời đại.

Công thức tính dòng điện transistor MOS của ông đã được xem là một trong những mô hình cơ bản với tên gọi Dang Model (Mô hình của họ Đặng) đã được in trong quyển sách giáo khoa về khoa học kỹ thuật “Transistors – Fundamentals for the Intergrated – Circuit Engineer” (Transistor- Cơ sở cho Kỹ sư Vi mạch) của tác giả R.M.Warner, Jr. và B.L. Grung, xuất bản năm 1983.

Sau đó, ông tiếp tục nghiên cứu cập nhật công thức trên để giải quyết vấn đề gây ra bởi hiệu ứng kênh ngắn trên transistors. Thành quả này được sử dụng trong nội bộ bộ phận thiết kế vi mạch của tập đoàn Toshiba. Từ những kết quả đó, ông gom lại báo cáo trong một bài báo đăng vào số tháng 4/1979 của một tạp chí khoa học nổi tiếng của Mỹ là IEEE Journal of Solid – State Circuits, và Transactions on Electron Devices. Một bài luận cùng nội dung được đăng cùng thời điểm trên hai tờ báo danh tiếng cho đến nay vẫn còn là chuyện hiếm có (đến năm 2014, bài báo của ông được trích dẫn 92 lần).

Quan trọng nhất là kết quả đăng trong bài báo này đã được ĐH California ở Berkeley, Hoa Kỳ, lồng vào bộ Mô phỏng SPICE với tên gọi là Dang Model trong Mức 3 của MOSFET. Bộ mô phỏng này hiện nay (2022) vẫn được coi là Công cụ quan trọng nhất về Thiết kế Vi mạch. Tên tuổi ông từ đó, không chỉ nổi tiếng ở Nhật mà cả giới khoa học ở các châu lục khác. Học giả từ các nước Mỹ, Đức, Nga… thường tìm đến gặp ông để trao đổi về vấn đề khoa học.

Năm 1983, Hiệu Trưởng Trường Đại học Hosei trực tiếp tới thương lượng với Viện nghiên cứu Trung ương Toshiba mời ông về làm Giáo sư Trưởng Khoa Điện tử Tin học của trường này cho đến ngày nghỉ hưu năm 2002 sau 19 năm làm việc. Trong thời gian này, ông đã trực tiếp đào tạo, hướng dẫn cho trường 7 Tiến sĩ, góp phần đào tạo hàng chục tiến sĩ, hàng trăm thạc sĩ và vô số kỹ sư.

GS.TS Đặng Lương Mô ở Nhật Bản tổng cộng đúng 40 năm, từ khi ông là chàng sinh viên trẻ mới ngoài 20 tuổi. Tên tuổi của ông đã được ghi vào sách giáo khoa, sách nghiên cứu với vai trò là người có nhiều đóng góp cho khoa học công nghệ Thiết kế Vi mạch.

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào
GS người Mỹ John MOLL tham vấn vấn đề khoa học cùng GSTS Đặng Lương Mô- khoa học bắt cầu cho tình bạn không biên giới của họ.
GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

Khi Việt Nam mở cửa, lúc này tên tuổi của ông đã vang danh trên cộng đồng khoa học quốc tế. Ông đã được mời từ Viện Nghiên cứu Trung ương Toshiba sang làm Trưởng khoa Điện tử, Đại học Hosei. Theo thông lệ giảng viên ở Nhật gồm có 4 cấp: trợ giáo, giảng sư, phó giáo sư, giáo sư nhưng ông được đặc cách tiến thẳng vị trí Giáo sư thực thụ. Bởi lẽ, vào thời điểm đó ông đã có nhiều công trình nghiên cứu nổi tiếng về Điện tử và Công nghệ Thông tin, đã có thêm kinh nghiệm làm nghiên cứu cả chục năm ở một viện nghiên cứu hàng đầu của Nhật Bản.

Trên lĩnh vực vi mạch quốc tế, ông có hơn 300 công trình nghiên cứu và hơn 10 bằng phát minh, sáng chế. Giáo sư Mô có nhiều bài báo được đăng trên tạp chí khoa học danh tiếng như IEEE Journal of Solid – State Circuits, Transactions on Electron Devices…

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

Từ khi làm Giáo sư, ông đã có nhiều hoạt động hỗ trợ, giúp đỡ các trường đại học trong nước, thông qua việc vận động ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác quốc tế song phương đem lại lợi ích không nhỏ cho nền giáo dục nước nhà, giúp cho nhiều giảng viên các trường đại học tại Việt Nam sang Nhật nghiên cứu giảng dạy, ký kết trao đổi giảng viên. Trong vòng 20 năm đã có không dưới 50 người từ Đại học Bách Khoa sang Nhật nghiên cứu, giảng dạy.

Năm 2000, thông qua sự kết nối của ông, Đại học Bách khoa Thành phố Hồ Chí Minh được tài trợ 3,5 triệu Yen (35.000 USD) thành lập phòng thí nghiệm nghiên cứu thiết kế và mô phỏng vi mạch dùng vi mạch chế sẵn FPGA (nay thường gọi là “hệ thống nhúng” hay “embedded system”). Nhà tài trợ chương trình này là Giáo sư Tamaki Hidehiko, thầy của Giáo sư Mô.

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

GS.TS Đặng Lương Mô: Người làm rạng danh giới khoa học Việt ở xứ hoa Anh Đào

Năm 2002, sau 19 năm làm Giáo sư đại học, ông hồi hương nhưng không nghỉ hưu mà tiếp tục dấn thân vào các hoạt động xã hội: làm cố vấn cho đại học Quốc gia (theo lời mời của Thủ tướng Võ Văn Kiệt trước đó).

Ngoài ra, ông còn làm cố vấn cho Khu công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh. Có lần ông được “đề nghị” vị trí “chuyên gia” toàn thời gian với lương tháng có thể lên tới 150 triệu đồng. Tuy nhiên khi Chánh Văn phòng Khu Công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh đem Hợp đồng Lao động và hóa đơn thanh toán 6 tháng lương, ông hơi bất ngờ vì không hề được hỏi ý kiến trước. Ông đã từ chối không ký tên vào hợp đồng lao động vì chủ trương chỉ là làm Cố vấn thiện nguyện. Khu CNC đã phải làm thủ tục hoàn trả số tiền nói trên cho thành phố.

Năm 2005, ông đã đề xuất thiết lập và làm cố vấn cho Trung tâm nghiên cứu và Đào tạo Thiết kế vi mạch (ICDREC). Khi mới thành lập (8/2005), trung tâm đối mặt với rất nhiều khó khăn: kinh phí hạn chế, lương bổng của kỹ sư thấp, không có đầy đủ công cụ, thiết bị hỗ trợ thiết kế vi mạch. Nhờ sự thuyết phục của ông mà công ty Synopsys đồng ý cho ICDREC sử dụng thử gói phần mềm hỗ trợ thiết kế của họ trong vòng 1 năm.

Nhờ có một năm được cung cấp miễn phí công cụ thiết kế này ICDREC đã thiết kế được con chip đầu tiên, một con vi điều khiển 8 bít đặt tên là SIGMAK 3. Từ đó mỗi năm ICDREC đều đưa ra một con chíp mới. Đó là những tiền đề quan trọng để năm 2011, ICDREC được Nhà nước tài trợ gói hỗ trợ 7 triệu USD. Từ đó ICDREC mới đi vào quỹ đạo hoạt động tương đối ổn định.

Vào năm 2016, khi đã bước vào tuổi 80, ông vẫn đứng ra làm người chủ trì một hội nghị quốc tế do ICDREC tổ chức liên tục suốt 3 ngày. Sau ba ngày làm việc liên tục với hơn 50 bài tham luận, luận văn nghiên cứu, đến ngày thứ 4, ông bước vào taxi định đến ICDREC bỗng nhiên thấy trong người khó chịu. Khi được người nhà đưa đến bệnh viện, thì Chủ nhiệm Khoa tim mạch, Bệnh viện 175, cho biết: ông bị nhồi máu cơ tim cấp và nặng phải phẫu thuật gấp. Cuộc phẫu thuật may mắn thành công hơn mong đợi nên ông đã qua cơn thập tử nhất sinh.

Trong nỗ lực đem lại những điều tốt đẹp cho quê mẹ, những chuyến đi về Việt Nam để xúc tiến cho các dự án Việt Nam được phía Nhật tài trợ, ông tìm được hạnh phúc của riêng mình. Người bạn đời Trần Thị Ánh Xuân chính là lý do lớn nhất để ông quyết định sẽ về hẳn Việt Nam khi nghỉ hưu.

Bên cạnh khoa học, ông cũng đã có những đóng góp thầm lặng cho nền văn hóa văn học Việt Nam thông qua việc dịch thuật giới thiệu tác phẩm văn học Việt Nam đến với nền văn hóa Nhật Bản (Bích câu kỳ ngộ: Humor Concert Society phát hành năm 1998 tại Nhật Bản; NXB Giáo Dục, phát hành năm 2000, tại Việt Nam), và dịch sách từ tiếng Nhật sang tiếng Việt (Mười hai người lập ra nước Nhật, NXB CTQG Sự Thật, năm 2004, tái bản 2017; Cuộc Duy Tân Minh Trị 1858-1881, NXB TH TP HCM, năm 2021; Lòng người, NXB TH TP HCM, 2018).

Nói về việc chuyển ngữ Bích Câu Kỳ Ngộ sang tiếng Nhật, nhà thơ, nhà Văn hóa, nhà Giáo dục, nhà Khoa học nổi tiếng, GS.TS Arima Akito đã có lời tri ân những công việc của Giáo sư Mô như sau: “Đây là một việc làm có ý nghĩa lớn trong công tác làm cho Nhật Bản hiểu hơn nữa về Việt Nam, đồng thời, giúp làm sâu đậm hơn nữa sự hiểu biết tương hỗ giữa Việt Nam và Nhật Bản.

Thêm nữa, một nhạc kịch dựa trên tác phẩm thơ Bích Câu Kỳ Ngộ này đã được sáng tác, chế tác và công diễn. Đây cũng là một nỗ lực đầu tiên thuộc loại này tại Nhật Bản. Nó đúng là một tác phẩm hợp tác nghệ thuật giữa Nhật Bản và Việt Nam, đáng được mọi người đặt vào đó sự kỳ vọng lớn lao.”

Bài: Thu Ba

Đồ họa: Tào Đạt

Quang Hoàn

Tin bài liên quan

Kiều bào Nhật Bản trao quà, học bổng cho người dân biên giới Nghệ An

Kiều bào Nhật Bản trao quà, học bổng cho người dân biên giới Nghệ An

Từ ngày 7-8/6/2025, nhóm các kiều bào trẻ Nhật Bản thuộc Tổ chức giao lưu quốc tế Việt Nam Nhật Bản (FAVIJA) đã tổ chức chuyến thiện nguyện phát quà hỗ trợ cho bà con vùng biên giới huyện Tương Dương, Nghệ An, nơi vừa bị ảnh hưởng bởi mưa lũ.
Quảng bá võ cổ truyền làng Sình (TP Huế) đến thành phố Katsuragi (Nhật Bản)

Quảng bá võ cổ truyền làng Sình (TP Huế) đến thành phố Katsuragi (Nhật Bản)

Ngày 05/6 tại thành phố Huế, Hội hữu nghị Việt - Nhật thành phố Huế tổ chức chương trình giao lưu văn hóa với đoàn đại biểu đến từ thành phố Katsuragi (tỉnh Nara, Nhật Bản) do Thị trưởng Ako Kazuhiko dẫn đầu. Tại đây, môn võ cổ truyền làng Sình đã được biểu diễn nhằm giới thiệu đến các đại biểu Nhật Bản.
Hai đại học của Mỹ, Nhật mở chương trình kỹ sư bán dẫn quốc tế, cơ hội cho học viên Việt Nam

Hai đại học của Mỹ, Nhật mở chương trình kỹ sư bán dẫn quốc tế, cơ hội cho học viên Việt Nam

Ngày 04/6 tại Nhật Bản, Đại học Hiroshima (Nhật Bản) và Đại học Idaho (Mỹ) chính thức ra mắt chương trình đào tạo kỹ sư bán dẫn quốc tế (MESA). Tổng Lãnh sự Việt Nam tại Fukuoka Vũ Chi Mai cho biết sẽ đồng hành thúc đẩy triển khai chương trình tại Việt Nam, phù hợp mục tiêu quốc gia đào tạo 50.000 kỹ sư ngành bán dẫn đến năm 2030.

Tin mới

Lan tỏa tinh thần thể thao, thắt chặt tình hữu nghị Việt - Hàn

Lan tỏa tinh thần thể thao, thắt chặt tình hữu nghị Việt - Hàn

Ngày 06/07 tại tỉnh Chungnam (Hàn Quốc), Hội người Việt Nam tại tỉnh Chungnam (Hàn Quốc) đã tổ chức Giải bóng đá cộng đồng VAC CUP 2025 lần thứ 2 với sự tham gia của đông đảo các đội bóng và cộng đồng người Việt Nam tại Hàn Quốc.
Phát huy sức mạnh đoàn kết của cộng đồng sinh viên Việt Nam tại Thái Lan

Phát huy sức mạnh đoàn kết của cộng đồng sinh viên Việt Nam tại Thái Lan

Ngày 06/7, Ban Chấp hành Hội Sinh viên Việt Nam tại Thái Lan tổ chức Đại hội đại biểu Hội Sinh viên Việt Nam tại Thái Lan khóa IV, nhiệm kỳ 2025-2028. Đại hội đề ra phương hướng phát triển nhiệm kỳ mới, tập trung vào việc phát huy vai trò và sức mạnh đoàn kết của cộng đồng sinh viên Việt Nam tại Thái Lan, tạo nền tảng vững chắc cho các hoạt động giao lưu, học thuật và hỗ trợ sinh viên, nghiên cứu sinh trong việc học tập và hội nhập quốc tế.

Tin khác

Phổ biến, giải đáp pháp luật cho người Việt Nam tại Hàn Quốc

Phổ biến, giải đáp pháp luật cho người Việt Nam tại Hàn Quốc

Sáng ngày 06/7/2025, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao Việt Nam phối hợp với Đại sứ quán Việt Nam tại Hàn Quốc và Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội tổ chức phổ biến, giải đáp pháp luật cho người Việt Nam đang sinh sống, làm việc và học tập tại Hàn Quốc.
Kết nối giao lưu các nữ doanh nhân Việt Nam, Philippines và Kazakhstan

Kết nối giao lưu các nữ doanh nhân Việt Nam, Philippines và Kazakhstan

Nhân dịp tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Phụ nữ Toàn cầu lần thứ 35 diễn ra tại Berlin, CHLB Đức từ ngày 3–5/7/2025, đoàn đại biểu Việt Nam gồm 35 thành viên của Diễn đàn Phụ nữ Việt Nam tại châu Âu và 30 nữ doanh nhân thuộc Mạng lưới nữ lãnh đạo tiên phong WeLead (Việt Nam) đã có chương trình làm việc kết nối kinh doanh với các đoàn đại biểu đến từ Philippines và Kazakhstan.
Cơ hội việc làm trong ngành Tiếng Việt và Văn hóa Việt Nam tại các công ty nước ngoài: Góc nhìn từ nhà tuyển dụng Hàn Quốc

Cơ hội việc làm trong ngành Tiếng Việt và Văn hóa Việt Nam tại các công ty nước ngoài: Góc nhìn từ nhà tuyển dụng Hàn Quốc

Anh Ha Dong Hwan, Quản lý các dự án mới của iMarket Vietnam, chi nhánh Việt Nam của iMarket Korea (Hàn Quốc) chia sẻ về cơ hội việc làm trong ngành Tiếng Việt và Văn hóa Việt Nam hiện nay.
110 thanh thiếu niên kiều bào tham gia Trại hè Việt Nam 2025

110 thanh thiếu niên kiều bào tham gia Trại hè Việt Nam 2025

Chiều 03/7, tại Hà Nội, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài (Bộ Ngoại giao) đã tổ chức gặp gỡ báo chí thông tin về những chính sách mới của Đảng và Nhà nước liên quan đến người Việt Nam ở nước ngoài và chương trình Trại hè Việt Nam 2025.
Phiên bản di động