Cuối những năm 2000, blog trở thành cơn sốt trong đời sống mạng Việt Nam, nơi mọi người chia sẻ, quan sát và kể chuyện đời thường. Giữa thời điểm ấy, một chàng trai Canada, sinh năm 1978 tại Vancouver, đã trở thành hiện tượng hiếm có: Joe Ruelle - người Việt hay gọi vui là “Dâu Tây”. Anh nói và viết tiếng Việt lưu loát, dí dỏm, đôi khi còn “quái” hơn cả người bản địa.

Sau khi tốt nghiệp ngành nghệ thuật sân khấu tại Đại học Acadia, Joe đến Việt Nam năm 2004, làm nghiên cứu cho UNICEF và theo học khóa tiếng Việt tại Khoa Ngôn ngữ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội). Với năng khiếu ngôn ngữ trời phú, anh bắt đầu viết blog bằng tiếng Việt - từ những dòng viết cá nhân, nhanh chóng thu hút sự chú ý của cộng đồng mạng và báo chí.

Hai cuốn sách “Tớ là Dâu” và “Ngược chiều vun vút”, của Joe Ruelle.

Năm 2007, Joe xuất bản “Tớ là Dâu”, tuyển tập những entry xuất sắc nhất từ blog và lập tức lọt vào danh sách best-seller. Năm 2012, anh ra mắt “Ngược chiều vun vút”, tuyển tập gần 70 bài viết được viết và đăng trong nhiều năm, nhiều bài được Joe chỉnh sửa, hoàn thiện về ngữ pháp, phản ánh trình độ tiếng Việt ngày càng tinh tế. Khác với các tuyển tập thông thường, các bài viết không sắp xếp theo thời gian hay chủ đề, mà theo cảm giác: “Bực một tí, Vui một tẹo, Hơi hơi tiếc, Rất tò mò, Muốn giãi bày…”, tạo nên phong cách rất “Dâu Tây”.

Những bài viết của Joe vừa hài hước, vừa tinh tế, thể hiện góc nhìn sâu sắc về con người, phong cảnh, các mối quan hệ xã hội và gia đình Việt Nam, đặc biệt là đời sống Hà Nội. Anh lý giải nhan đề “Ngược chiều vun vút”: “Tôi chọn cái tên này vì hai lý do. Lý do phụ là khi một số người Tây tạm biệt quê hương để đến Việt Nam, đó là hướng đi bất ngờ nên chúng tôi phải phản xạ nhanh, cố gắng giữ tốc độ mà không gây tai nạn văn hóa. Lý do chính là từ ‘vun vút’ nghe hay”.

Trong những năm đỉnh cao, Joe còn xuất hiện trên truyền hình, dẫn chương trình, tham gia các show giải trí và đóng phim, nổi tiếng không thua bất kỳ ca sĩ hay diễn viên nào tại Việt Nam. Không chỉ nổi tiếng nhờ viết lách, anh còn là chuyên gia công nghệ thực thụ. Hồi đầu năm 2020, giới công nghệ Việt Nam nhận ra “Dâu Tây” ngày nào giờ xuất hiện với tư cách chuyên gia Google tại châu Á, trụ sở tại Singapore. Anh giải thích:

“Tôi đã hoạt động trong lĩnh vực công nghệ từ lâu. Chẳng hạn thương hiệu Cốc Cốc là tên do tôi nghĩ ra hồi năm 2007, khi làm tư vấn cho team ấy. Tôi vào Google năm 2015, môi trường làm việc rất tuyệt vời, và sau này tôi sẽ về Việt Nam mở startup; kinh nghiệm tại Google sẽ rất hữu ích cho những người muốn kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ.”

Joe Ruelle (ở giữa) hiện hoạt động trong lĩnh vực công nghệ.

Sau Joe Ruelle, Jesse Peterson - cây bút người Canada đã sống hơn một thập kỷ tại Việt Nam - trở thành hiện tượng khác. Tháng 11/2023, tại Đường sách Thành phố Hồ Chí Minh, anh ra mắt cuốn sách thứ ba viết hoàn toàn bằng tiếng Việt: “Bi hài kịch - sắc màu làm nên cuộc sống”, tập truyện trào phúng ấp ủ từ năm 2019 đến 2022, tiếp nối hai tác phẩm trước đó.

Jesse nổi tiếng với các tiểu phẩm, bình luận xã hội trào phúng trên Tuổi Trẻ Cười, VnExpress và vai trò dẫn chương trình ẩm thực đường phố. Sinh ra tại Canada, anh chọn Việt Nam làm nơi sinh sống lâu dài vì tình yêu với con người, văn hóa và niềm đam mê trải nghiệm. “Ngày nay, Việt Nam đã trở thành một trong những điểm đến ấm áp nhất thế giới”, anh nói.

Jesse có cách tiếp cận đời sống hài hước, nhưng ẩn sau tiếng cười là những góc nhìn sâu sắc. Anh quan sát và ghi chép mọi chi tiết nhỏ trong đời sống thường nhật, từ quán cóc vỉa hè, đường phố Hà Nội đến sinh hoạt của người trẻ, người lao động, để truyền tải cái nhìn chân thực. Jesse nhấn mạnh: “Một khi còn có thể cười sự lố bịch của chính mình, và sau đó là những chuyện bất như ý ngoài xã hội, chúng ta vẫn có sức mạnh để vượt qua những giờ phút khó khăn”.

Anh Jesse Peterson, tác giả tập truyện trào phúng “Bi hài kịch - sắc màu làm nên cuộc sống”.

Trong hơn 500 trang của "Bi hài kịch - sắc màu làm nên cuộc sống", Jesse kết hợp trải nghiệm bản thân, từ dạy học, viết lách, dịch thuật, diễn hài độc thoại, dẫn chương trình, làm phim ký sự đến phim quảng cáo, để tạo nên những câu chuyện vừa châm biếm, vừa sâu sắc. Anh quan niệm: “Cuộc đời sẽ không thiếu bi kịch. Để rồi hài kịch ra đời, giải tỏa tấn bi kịch cho mọi người thảnh thơi. Bi kịch chẳng qua chỉ là những bài học vô giá, khi ta đã bước ra khỏi nó. Nếu khéo diễn, khéo viết, một vở hài kịch dựa trên tấn bi kịch có thể trở thành ‘hit’, sống mãi với thời gian, mang đến tiếng cười dài lâu, bất tận”.

Jesse còn quan tâm đến các vấn đề xã hội nghiêm túc. Trong một cuộc phỏng vấn tháng 9/2025, anh chia sẻ đang dịch cuốn Con đường Tương lai, nói về cuộc chiến chống tham nhũng hiện nay, một chủ đề trước đây anh ít khi chạm tới.

Hiện Jesse sống tại Thành phố Hồ Chí Minh và vẫn duy trì việc viết sách, viết báo hoàn toàn bằng tiếng Việt. Anh là một trong số ít những tác giả nước ngoài thực sự “sống chung với tiếng Việt”, biến ngôn ngữ thành công cụ biểu đạt tinh tế cho trải nghiệm đa dạng, từ dí dỏm, hài hước đến bài học về cuộc sống và kỹ năng sống. Theo Jesse, thái độ sống tích cực, lạc quan, khả năng hòa nhập và tinh thần học hỏi là yếu tố quan trọng để người trẻ, đặc biệt là các tác giả tha hương, phát triển bản thân trong môi trường mới.

Hơn 300 trang “Phố Nhà Thờ” không chỉ là câu chuyện về Hà Nội, mà còn là hành trình văn chương và trải nghiệm sống của Marko Nikolic - người Serbia đầu tiên viết tiểu thuyết bằng tiếng Việt. Nhiều nhà phê bình đánh giá cao sự am hiểu và vốn từ vựng phong phú của Marko, khi anh đưa vào nhiều thành ngữ, tục ngữ, đồng thời phản ánh sinh động đời sống, văn hóa địa phương. Các địa danh quen thuộc như phố Nhà Thờ, quán cà phê, ngõ ngách hiện lên chân thực, giúp độc giả Hà Nội cảm thấy gần gũi, đồng thời hiểu được phần nhốn nháo và tâm lý đa dạng của cộng đồng người nước ngoài sinh sống tại đây.

Tiểu thuyết "Phố Nhà Thờ" của nhà văn người Serbia Marko Nikolic.

Marko kể rằng anh đã từng đi qua hơn 70 quốc gia và học 10 ngôn ngữ, nhưng chỉ khi đến Việt Nam, anh mới tìm thấy nhiều lý do để ở lại, sinh sống tại đất nước này. Anh lý giải: “Ở đâu cũng có nhiều vấn đề, Việt Nam cũng thế nhưng tôi chọn ở lại vì hợp tính hợp nết. Mảnh đất hình chữ S đủ hợp về ngôn ngữ, văn hóa, cuộc sống để tôi muốn ở lại. Nếu chuyển đến một nước khác, tôi sẽ phải bắt đầu lại từ đầu, điều đó rất mệt mỏi”.

Trong công việc, Marko từng dạy tiếng Pháp ở châu Âu nhưng nay dạy tiếng Anh tại các trung tâm ở Việt Nam, chủ yếu là trẻ em và thiếu niên. Anh nhận xét: dạy ngoại ngữ ở Việt Nam phát triển mạnh, người học đầu tư nhiều và có nhiều trung tâm mở ra, khác với châu Âu, nơi tiếng Anh đã phổ biến và ít người cần học.

Học tiếng Việt, theo Marko, có cả thách thức và thú vị: “Ngữ pháp Việt Nam khá đơn giản nhưng từ vựng thì rất nhiều, đa dạng và phải biết cách dùng, phát âm chuẩn. Bản chất của tiếng Việt rất khác biệt so với tiếng Anh, nhưng tôi thích học hỏi và nghiên cứu nên không gặp khó khăn gì cả”. Sự thích nghi với văn hóa cũng thuận lợi nhờ kinh nghiệm du lịch nhiều nước trước đó. Anh chia sẻ: “Việc đi xe máy giữa đường phố đông đúc, sự ồn ào… tôi đều cảm thấy bình thường. Khí hậu khắc nghiệt là điều khó nhất, còn văn hóa, xã hội thì tôi thích nghi khá tốt”.

Marko cũng bày tỏ sự ngạc nhiên trước một số phong tục Việt Nam: người phương Tây không thờ cúng tổ tiên nên anh không hiểu tại sao trên bàn thờ có nhiều đồ ăn, hoa quả, nhưng vẫn chấp nhận và tôn trọng. Anh nhận thấy tinh thần tập thể, cộng đồng ở Việt Nam rất mạnh mẽ, khác biệt so với văn hóa đề cao cá nhân của châu Âu.

Nhà văn Marko Nikolic (ở giữa) với tiểu thuyết "Phố Nhà Thờ" được vinh danh giải "Tác phẩm" tại Lễ trao Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội.

Về tiểu thuyết “Phố Nhà Thờ”, Marko nhấn mạnh rằng sự nổi tiếng không phải mục tiêu: “Tôi biết mình là người nước ngoài đầu tiên viết tiểu thuyết tiếng Việt, nhưng chỉ là người đầu tiên thôi thì chưa đủ. Nếu cuốn sách chỉ là 'rác rưởi', người đọc sẽ thất vọng. May mắn là nhiều người đánh giá cuốn sách rất tốt và đọc liền mạch vì nội dung hấp dẫn”.

Hơn 10 năm sống ở Việt Nam, Marko nhận thấy mình trưởng thành hơn. “Khi tới Việt Nam, tôi còn ngây thơ, non nớt, nhưng giờ đây đã tích lũy kinh nghiệm, không ngại truyền thông, phỏng vấn và trải nghiệm nhiều điều mới”.

Nhà văn Marko Nikolic trong một chuyến chinh phục đỉnh Fansipan

Dù mỗi người một hành trình, điểm chung của Joe Ruelle, Marko Nikolic và Jesse Peterson là họ không chỉ viết bằng tiếng Việt, mà còn góp phần đưa tiếng Việt bước ra khỏi biên giới của chính nó. Từ trang cá nhân đến các cộng đồng người đọc quốc tế, những câu chuyện, lát cắt văn hóa Việt Nam qua góc nhìn "rất Tây" của họ lan tỏa tự nhiên, được đông đảo người Việt quan tâm và chia sẻ. Họ cho thấy tiếng Việt đủ sức hấp dẫn để trở thành ngôn ngữ sáng tạo của những người đến từ quốc gia khác - và bằng chính lựa chọn viết của mình, mỗi người đang lặng lẽ làm đại sứ cho vẻ đẹp của tiếng Việt hôm nay.

Bài viết: Phan Anh

Thiết kế: Mai Anh