Trang chủ Quốc tế
19:56 | 07/07/2018 GMT+7

Canh tân nước Việt - Kỳ 1: Nguyễn Trường Tộ mở lối canh tân

aa
TĐO - Cuối thế kỷ XIX, khi nước Việt đối mặt với họa Tây xâm, biết bao những danh thần vì dân vì nước mà đem trí lực ra sức cho công cuộc chống "bạch quỷ". Sức không so được với người, thì dùng trí vậy. Và Nguyễn Trường Tộ (1828 - 1871) là một trong số đó.

Về con người Nguyễn Trường Tộ, chỉ xin điểm qua vài dòng, còn quan trọng hơn cả là con người ông cùng những đề xuất canh tân, đổi mới, vị trí của ông với lịch sử nước nhà.

Giữa thời nước Việt bị Tây xâm

Ghi chép về Nguyễn Trường Tộ, trong "Ba thế hệ trí thức người Việt (1862 - 1954)" đã xếp ông vào thế hệ trí thức đầu tiên, tức thế hệ 1862 (so với hai thế hệ sau của năm 1907, 1925) và có ghi chép tóm lược: "Họ và tên: Nguyễn Trường Tộ. Năm sinh, mất: 1828 - 1871. Nơi sinh: Hưng Nguyên, Nghệ An. Nguồn gốc xuất thân: Sĩ phu, Công giáo. Trình độ học vấn: Học chữ Hán, không thi. Nghề nghiệp, chức vụ: Dạy học; cố vấn xu hướng cải cách".

canh tan nuoc viet ky 1 nguyen truong to mo loi canh tan

Nguyễn Trường Tộ.

Xem qua tạp chí "Văn đàn" số 4, ra tháng 11/1961, số đặc biệt "Nguyễn Trường Tộ: Kỷ niệm cửu thập chu niên húy nhật của tiên sinh", Nguyễn Bá Thế đã có bài "Tiểu sử chí sĩ Nguyễn Trường Tộ". Theo đó, làngười thôn Bùi Chu, huyện Hưng Nguyên(Nghệ An)Nguyễn Trường Tộ được sinh ra trong gia đình Công giáo, cha là nhà Đông y Nguyễn Quốc Thư và là người khai tâm học chữ Hán cho Tộ. Sau chú bé còn được theo học với những thầy giỏi trong vùng như cống sinh Hựu, thầy huyện Địa Linh,...

Điểm đặc biệt là Nguyễn Trường Tộ chỉ một lần dự kỳ thi khảo, còn lại suốt cuộc đời, gánh nặng thi cử không bao giờ bị đặt lên vai. Nên nhớ dạo ấy, khoa cử Nho học vừa là áp lực, cũng là hấp lực đối với mọi Nho sĩ nước Việt. Đậu là đổi phận, nhưng với Nguyễn Trường Tộ lại không hề màng tới con đường công danh theo lối từ chương ấy. Có lẽ bởi thế mà sau này, đời mới có một nhà canh tân tiên phong.

Nguyễn Trường Tộ làm nghề gõ đầu trẻ, dạy học cho một trường dòng gần nhà thờ Tân Ấp thời gian năm Mậu Ngọ (1858). Theo GS. Trịnh Văn Thảo, trong thời gian đó, thầy Tộ đã đưa Pháp ngữ và chữ Quốc ngữ mà giảng dạy cho học trò. Quan điểm này của GS. Thảo không biết được lấy từ tài liệu nàonhưng có sự thực là, cơ duyên hướng đến trời Tây lại từ chính nơi đây.

Du Tây học hỏi

Ở nhà thờ Tân Ấp, Giám mục người Pháp là Gauthier (tên Việt là Ngô Gia Hậu) thấy ông thông minh, bèn dạy Pháp ngữ cùng khoa học phổ thông cho ông và chỉ hai năm sau, kiến thức chàng trai tiếp thu được cũng đã tương đối. Lúc ấy, Nguyễn Trường Tộ 31 xuân xanh, ở cái tuổi lập thân, lập nghiệp.Qua cầu nối Giám mục Gauthier, khi vị giám mục này về Tây, năm 1860, Nguyễn Trường Tộ đã sang châu Âu du học. Còn TS. Trương Bá Cần trong "Nguyễn Trường Tộ con người và di thảo" cho rằng Nguyễn Trường Tộ lưu lại ở trời Tây là ở lần đi thứ hai vào năm 1867.

canh tan nuoc viet ky 1 nguyen truong to mo loi canh tan

Vua Tự Đức tiếp nhận điều trần của Nguyễn Trường Tộ với thái độ dè dặt.

Với những điều mắt thấy tai nghe, những trải nghiệm thực tế ở vùng đất xa lạ, khác toàn diện từ ngôn ngữ tới văn hóa, trình độ phát triển kinh tế, khoa học kỹ thuật so với cố quốc lạc hậu, bó mình cả nghìn năm trong tư tưởng Khổng Mạnh trọng đạo lý mà xa rời thực tế,Nguyễn Trường Tộ đã không ngừng học hỏi những điều mới lạ, phát triển của nước người.

Vốn từ một nước phương Đông xa xôi, lạc hậu so với phương Tây dạo ấy đã tiến hành cách mạng công nghiệp, như miêu tả của Từ Ngọc Nguyễn Lân trong tác phẩm "Nguyễn Trường Tộ" viết gần như sớm nhất và hệ thống về danh nhân họ Nguyễn, chàng thanh niên làng Bùi Chu qua Vatican yết kiến Giáo hoàng, rồi đến đất Paris hoa lệ vàlưu ngụ nơi đây mà học tập. Sự phát triển của người Tây làm cho Nguyễn Trường Tộ choáng váng lúc ban đầu, rồi như lời ông tâm sự:"Về học vấn thì món gì tôi cũng để ý đến: trên là thiên văn cao xa, dưới là địa lý sâu sắc, giữa là nhân sự phiền phức, cho đến luật lịch binh thư, bách nghệ, cách trí, thuật số, đều là nghiên cứu đến nơi cả". Không chỉ học nơi sách vở, chàng thanh niên da vàng còn đi vào thực tế, nào xem xưởng máy, nào ưa thực dụng,...

Và sau lần "Tây hành" ấy, dù là một giáo dân, mà lúc ấy đạo Công giáo bị triều đình để ý lắm vì cho là thông đồng với Tây, nhưng trên hết là trách nhiệm của kẻ sĩ với vận nước, Nguyễn Trường Tộ vượt lên những định kiến về tôn giáo, tư tưởng, để từ đó, ngày càng nhiều những thỉnh nguyện thư -mà ta quen gọi bản điều trần- được họ Nguyễn viết, gửi lên vua Tự Đức. Bởi,ông thấy rằng trong khi vua quan ta vẫn bo bo với đạo lý Khổng Mạnh mà xa rời thực tế, thì thế giới đã phát triển vượt xa biết bao nhiêu rồi. Thực lực không có, thì nói chi đến thắng được người?

Người khởi xướng canh tân

Về những đề xuất canh tân của Nguyễn Trường Tộ, trong chuyên luận "Nguyễn Trường Tộ con người và di thảo", TS. Trương Bá Cần đã có nghiên cứu công phu, cũng như sưu tầm khá đầy đủ hơn 60 bản điều trần của ông. Bạn đọc có thể tham khảo, tìm hiểu qua tài liệu giá trị ấy để được tường tận hơn những đề xuất của ông.

canh tan nuoc viet ky 1 nguyen truong to mo loi canh tan

Tu Viện Thánh Phaolo, số 4 Tôn Đức Thắng, Quân 1, Sài Gòn do Nguyễn Trường Tộ thiết kế.

Khác với nhiều người cùng thời nhắm mắt chối bỏ sự tiến bộ của phương Tây, Nguyễn Trường Tộ chủ động tiếp nhận tiến bộ của người qua lăng kính của một Nho sĩ, vẫn biện luận lịch sử theo Kinh Dịch. Ông cho rằng Việt Nam thất bại trước Pháp, ấy là theo thuyết địa chính trị âm dương. Ông cũng nhìn sự xoay vần lịch sử, thực lực các nước lớn trên thế giới rất thực tế.

Theo ông, trước sức mạnh của phương Tây, chẳng nên đem sức tàn của mình đối địch như trứng chọi đá, mà phải đổi mới, cơ cấu lại để làm cho mình mạnh lên chứ không nên bảo thủ. Điều ấy thể hiện rõ trong "Tế cấp bát điều",có đoạn: "người sáng suốt không nhìn lại phía sau, mà trước hết cần quan tâm đến tương lai".

Trên hết, trong quan điểm của họ Nguyễn, cần cải tổ sâu sắc nhà nước và các thiết chế; trong đó,phải đổi mới giáo dục, tăng cường các môn khoa học, khích lệ óc phê phán. Những lĩnh vực kinh tế, chính trị, lịch sử, khoa học ứng dụng, nghệ thuật quan sự,... đều được ông quan tâm và có đề xuất lên triều đình qua các bản điều trần.

Nhận định về những đề xuất của vị sĩ phu Công giáo, GS. Trịnh Văn Thảo cho rằng với sự dung hòa Đông- Tây, "Nguyễn Trường Tộ có thể được xem là người khởi xướng thật sự cho trào lưu hiện đại đang dần hé lộ trong nhận thức của nho sĩ ngay cuối thế kỉ XIX và khẳng định chói lọi vào đầu thế kỉ XX". Từ đề xuất mang tính tiên phong của Nguyễn Trường Tộ, đã mở đường để về sau, những Nguyễn Lộ Trạch, Phạm Phú Thứ, Võ Duy Thanh,... tiếp bước. Dù những đề xuất mới mẻ được triều đình tiếp nhận với một thái độ dè dặt, nhưng cho thấy tấm lòng, sự kiên trì của Nguyễn Trường Tộ khi ông không ngừng dâng lên vua những đề xuất, kiến giải của mình. Đương thời dù vua quan nhà Nguyễn chưa đánh giá đúng tầm nhìn của ông, nhưng những đóng góp vào công canh tân đất nước mà ông là người đặt viên gạch nền, là không thể phủ nhận.

Ngợi ca công nghiệp với dân với nước của Nguyễn Trường Tộ, Á Nam Trần Tuấn Khải đã có bài "Vịnh ông Nguyễn Trường Tộ" đầy xúc cảm:

Non sông thiêng sáng đúc nên tài,

Những ước ra tâm giúp giống nòi.

Lấy đạo nghĩa xưa làm mực thước,

Đem khoa học mới để trai giồi (dồi).

Bao phen xuất ngoại lòng nuôi mộng,

Mấy độ trần tình lệ nhỏ rơi.

Hôn ám kể chi phường sống tạm,

Nghìn thu huống để tiếc thương ai...

Trần Đình Ba

Nguồn:

Tin bài liên quan

Các tin bài khác

Tin quốc tế ngày 07/7: Mỹ ấn định thời điểm áp thuế đối ứng, Elon Musk thành lập đảng mới

Tin quốc tế ngày 07/7: Mỹ ấn định thời điểm áp thuế đối ứng, Elon Musk thành lập đảng mới

Mỹ ấn định ngày 01/8 bắt đầu áp thuế đối ứng, cảnh báo không có ngoại lệ; Tỷ phú Elon Musk thành lập đảng mới tại Mỹ; Cháy rừng hoành hành tại nhiều khu vực trên thế giới... là những tin tức quốc tế đáng chú ý ngày 07/7.
Tin quốc tế ngày 05/7: Ông Trump tuyên bố sẽ áp thuế lên tới 70% với một số quốc gia từ ngày 01/8

Tin quốc tế ngày 05/7: Ông Trump tuyên bố sẽ áp thuế lên tới 70% với một số quốc gia từ ngày 01/8

Tổng thống Trump tuyên bố sẽ áp thuế lên tới 70% với một số quốc gia từ ngày 01/8; Hamas phản hồi tích cực trước đề xuất ngừng bắn 60 ngày... là tin quốc tế đáng chú ý ngày 05/7.
Tin quốc tế ngày 04/7: EU nỗ lực tìm tiếng nói chung trước hạn chót thuế quan

Tin quốc tế ngày 04/7: EU nỗ lực tìm tiếng nói chung trước hạn chót thuế quan

EU nỗ lực tìm tiếng nói chung trước hạn chót thuế quan 09/7; Hamas yêu cầu cam kết chấm dứt hoàn toàn xung đột; Tình báo Ukraine: Triều Tiên sắp gửi thêm 30.000 binh sĩ sang Nga... là tin quốc tế đáng chú ý ngày 04/7.
Đến Vũ Hán (Trung Quốc) trải nghiệm đường sắt treo, đi taxi không người lái

Đến Vũ Hán (Trung Quốc) trải nghiệm đường sắt treo, đi taxi không người lái

Tháng 5/2025, 7 phóng viên đến từ 3 cơ quan báo chí Việt Nam là Đài truyền hình Việt Nam (VTV), Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) và Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội đã có chuyến trải nghiệm tại TP Vũ Hán (tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc).

Đọc nhiều

Xây dựng ý tưởng bảo tồn rừng ngập mặn và sinh kế bền vững giai đoạn tiếp theo tại Cà Mau

Xây dựng ý tưởng bảo tồn rừng ngập mặn và sinh kế bền vững giai đoạn tiếp theo tại Cà Mau

Liên hiệp các tổ chức hữu nghị tỉnh Cà Mau vừa phối hợp cùng Tổ chức WWF - Việt Nam tổ chức hội thảo tham vấn ý kiến các bên liên quan trong việc xây dựng ý tưởng cho dự án bảo tồn rừng ngập mặn và sinh kế bền vững giai đoạn tiếp theo tại tỉnh Cà Mau.
Lan tỏa Việt phục tại London (Vương quốc Anh)

Lan tỏa Việt phục tại London (Vương quốc Anh)

Sự kiện “Việt phục bộ hành London” vừa diễn ra giữa lòng thủ đô nước Anh, thu hút sự chú ý của đông đảo người dân và du khách. Những bộ trang phục truyền thống từ áo viên lĩnh, giao lĩnh, áo tấc, nhật bình, ngũ thân, áo dài, áo yếm… đến các thiết kế cách tân hiện đại cùng nhau sải bước trên đường phố London.
Đại sứ Marc Knapper: Mỹ muốn đồng hành cùng Việt Nam trong hành trình phát triển

Đại sứ Marc Knapper: Mỹ muốn đồng hành cùng Việt Nam trong hành trình phát triển

Đại sứ khẳng định Mỹ mong muốn đồng hành cùng Việt Nam trong hành trình trở thành một nền kinh tế dựa trên công nghệ cao, năng lượng sạch như lãnh đạo cấp cao đã đề ra.
Quan hệ Việt Nam - Brazil: Gắn bó, thực chất từ nền tảng nhân dân

Quan hệ Việt Nam - Brazil: Gắn bó, thực chất từ nền tảng nhân dân

Đại hội Hội hữu nghị và hợp tác Việt Nam - Brazil được tổ chức ngay sau chuyến thăm chính thức Brazil và dự Hội nghị cấp cao các nước mới nổi (BRICS) của Thủ tướng Phạm Minh Chính từ ngày 04-08/7. Đây là sự kiện quan trọng, nối tiếp các dấu mốc trong quan hệ hai nước: Việt Nam - Brazil ký thỏa thuận nâng cấp lên Đối tác chiến lược (11/2024); Brazil công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường và chuyến thăm Việt Nam lần thứ hai của Tổng thống Lula da Silva (tháng 3/2025).
Sôi động giao thương, du lịch biên giới qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị

Sôi động giao thương, du lịch biên giới qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị

6 tháng đầu năm nay, lượng khách xuất, nhập cảnh qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (tỉnh Lạng Sơn) tăng 16% so với cùng kỳ năm trước. Điều này phản ánh rõ nét nhu cầu giao thương, du lịch biên giới qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị đã tăng cao.
Cán bộ, chiến sĩ Vùng 3 Hải quân giúp nhân dân chữa cháy rừng

Cán bộ, chiến sĩ Vùng 3 Hải quân giúp nhân dân chữa cháy rừng

Vào lúc 17 giờ 00 phút ngày 8/7, cán bộ, chiến sĩ Trạm 535 thuộc Trung đoàn 351, Vùng 3 Hải quân đã phối hợp với các lực lượng vũ trang và nhân dân trên địa bàn xã Phú Trạch, tỉnh Quảng Trị đã khống chế hoàn toàn đám cháy rừng, bảo đảm an toàn tuyệt đối.
Thúc đẩy hợp tác biên giới Việt Nam - Campuchia

Thúc đẩy hợp tác biên giới Việt Nam - Campuchia

Trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh Prey Veng (Campuchia), Đại sứ Việt Nam tại Campuchia Nguyễn Minh Vũ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khánh thành cặp cửa khẩu quốc tế Tân Nam (Tây Ninh, Việt Nam) - Meun Chey (Prey Veng, Campuchia) trong thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại, giao lưu nhân dân giữa các tỉnh giáp biên hai nước.
so doanh nghiep thanh lap moi va quay tro lai hoat dong tang 265
infographic ky nang tranh bay lua dao du lich mua cao diem
infographics canh bao gia mao loi dung danh nghia mat tran to quoc de huy dong ung ho
cong nghiep phuc hoi manh xuat nhap khau tang truong an tuong
infographic viet nam hoan thanh vai tro dong chu tich chuong trinh dong nam a searp giai doan 2022 2025
infographic sua phap lenh dan so vo chong tu quyet dinh so con va thoi gian sinh con
infographics quan he doi tac toan dien giua viet nam va hungary
Xin chờ trong giây lát...
[Video] Người truyền cảm hứng về tình yêu nước
Sinh viên Lào đi chùa tắm Phật mừng Tết cổ truyền Bunpimay
[Video] 60 phút - Hành trình thay đổi cuộc đời
MV "Bắc Bling": Cụ già, em nhỏ ngân nga, du khách gần xa tỏ bày hứng thú
[Video] Dự án CAF: Ươm mầm những công dân toàn cầu tương lai
[Video] Du khách quốc tế trải nghiệm lễ Phật đầu năm tại chùa Tam Bảo (Đà Nẵng)
Tết của bác sĩ trực cấp cứu - hồi sức tích cực
Đại sứ nhóm G4 hát "Năm qua đã làm gì"
[Video] Bản hòa ca tình hữu nghị chào năm mới 2025
[Video] 30 năm quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ: từ chiến tranh đến đối tác chiến lược toàn diện
[Video] Samaritan’s Purse và Plan International Việt Nam hỗ trợ người dân Việt Nam phục hồi sau bão
[Video] Tái thiết thôn Làng Nủ: Quân đội - Nhân dân đồng hành xây dựng tương lai mới
[Video] Tổ chức Cứu trợ Trẻ em và hành trình 10 năm thay đổi cuộc sống trẻ em vùng cao
[Video] Kinh nghiệm tham quan Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam mới
Halloween: ứng xử thế nào cho đúng?
Hợp tác triển khai các chuyến bay thẳng giữa Hokkaido và Việt Nam

Hợp tác triển khai các chuyến bay thẳng giữa Hokkaido và Việt Nam

Chiều 9/7, tại trụ sở Bộ Ngoại giao, ông Nakata Takahiro, Lãnh sự danh dự Việt Nam tại Hokkaido cho biết: tỉnh Hokkaido, công ty Hokkaido Airlines và Tổng công ty Vietnam Airlines đã ký Bản ghi nhớ hợp tác về triển khai các chuyến bay thẳng giữa Hokkaido và Việt Nam.
Trí tuệ nhân tạo Việt vào top 12 thế giới về nhận dạng văn bản

Trí tuệ nhân tạo Việt vào top 12 thế giới về nhận dạng văn bản

Mô hình CATI-VLM của Việt Nam xếp hạng Top 12 thế giới và số 1 Việt Nam tại cuộc thi RRC tháng 6/2025, nâng cao chuyển đổi số bằng AI.
Hỗ trợ khẩn cấp 450 hộ gia đình bị ảnh hưởng do đợt mưa lũ bất thường trong tháng 6/2025

Hỗ trợ khẩn cấp 450 hộ gia đình bị ảnh hưởng do đợt mưa lũ bất thường trong tháng 6/2025

Sáng nay 9/7, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị tỉnh Quảng Trị phối hợp với tổ chức Samaritan’s Purse (Hoa Kỳ), UBND xã Mỹ Thủy tổ chức trao quà hỗ trợ các gia đình bị thiệt hại nặng do đợt mưa lũ bất thường xảy ra trung tuần tháng 6/2025.
Thời tiết hôm nay (08/7): Hà Nội mưa dông vào chiều tối và đêm

Thời tiết hôm nay (08/7): Hà Nội mưa dông vào chiều tối và đêm

Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia đưa ra thông tin dự báo thời tiết tại Hà Nội và các khu vực khác trên cả nước ngày và đêm 08/7.
Thời tiết hôm nay (05/7): Bão số 2 giật cấp 10, gây biển động mạnh ở phía Đông Bắc Biển Đông

Thời tiết hôm nay (05/7): Bão số 2 giật cấp 10, gây biển động mạnh ở phía Đông Bắc Biển Đông

Theo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, đêm qua (04/7), áp thấp nhiệt đới trên vùng biển phía Đông Bắc khu vực Bắc Biển Đông đã mạnh lên thành bão, cơn bão số 02 năm 2025.
Thời tiết hôm nay (02/7): Mưa lớn ở Bắc Bộ và Thanh Hóa

Thời tiết hôm nay (02/7): Mưa lớn ở Bắc Bộ và Thanh Hóa

Theo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, đêm qua và sáng sớm nay (02/7), khu vực Bắc Bộ và Thanh Hóa có mưa rào và dông rải rác, cục bộ có nơi mưa to đến rất to. Trong ngày 02/7, Bắc Bộ và Thanh Hóa tiếp tục có mưa vừa, mưa to và dông, cục bộ có nơi mưa rất to. Lượng mưa phổ biến: 20–50mm, cục bộ có nơi trên 100mm.
Phiên bản di động