Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo: Hướng tới khuôn khổ pháp lý linh hoạt, đồng bộ và khả thi
18:35 | 21/11/2025
Theo Cổng thông tin điện tử Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự án Luật Trí tuệ nhân tạo gồm 8 chương, 36 điều nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.
Luật Trí tuệ nhân tạo là luật khung, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển của công nghệ. Luật quy định một cách có hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam. Luật Trí tuệ nhân tạo đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là trí tuệ nhân tạo phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát trí tuệ nhân tạo ở những quyết định trọng yếu; trí tuệ nhân tạo phải minh bạch, trách nhiệm và an toàn. Luật Trí tuệ nhân tạo quản lý hệ thống trí tuệ nhân tạo theo mức độ rủi ro, khuyến khích phát triển trí tuệ nhân tạo trong nước và tự chủ về trí tuệ nhân tạo, lấy trí tuệ nhân tạo làm động lực tăng trưởng nhanh, bền vững và bảo đảm chủ quyền số quốc gia.
 |
| Quốc hội nghe trình bày Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. (Ảnh: quochoi.vn) |
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, nội dung Luật Trí tuệ nhân tạo kế thừa và bãi bỏ các quy định về trí tuệ nhân tạo tại Luật Công nghiệp công nghệ số số 71/2025/QH15; bổ sung các "khoảng trống" pháp lý để hoàn thiện pháp luật về trí tuệ nhân tạo. Tham khảo có chọn lọc pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn về xu hướng phát triển trí tuệ nhân tạo của một số quốc gia phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Luật Trí tuệ nhân tạo quy định về thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo; quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân có liên quan; và quản lý nhà nước đối với các hoạt động trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam. Đối tượng áp dụng của Luật Trí tuệ nhân tạo là cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài có hoạt động phát triển, cung cấp, triển khai, sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam hoặc có hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra kết quả được sử dụng tại Việt Nam.
Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Ủy ban) Nguyễn Thanh Hải nêu rõ: quản lý minh bạch, hiệu quả là nền tảng để thúc đẩy phát triển bền vững. Do đó, Ủy ban đề nghị nghiên cứu chuyển cụm từ "cân bằng" thành "hài hòa" giữa quản lý và thúc đẩy để thể hiện đúng quan điểm này.
Ủy ban lưu ý nguy cơ phải sửa luật trong thời gian ngắn do lĩnh vực trí tuệ nhân tạo thay đổi nhanh; đề nghị tiếp tục rà soát tính thống nhất với Bộ Luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật và mối quan hệ với các luật chuyên ngành như An toàn thông tin, Chuyển đổi số và Sở hữu trí tuệ; đồng thời cập nhật nội dung Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) vừa được ký tại Hà Nội vào tháng 10/2025.
Về phân loại và quản lý hệ thống trí tuệ nhân tạo theo rủi ro, Ủy ban cơ bản nhất trí với việc phân loại rủi ro thành 4 mức (rủi ro thấp, trung bình, cao và không chấp nhận được. Tuy nhiên, dự thảo Luật chưa xác định rõ tiêu chí định lượng hoặc định tính để xác định và phân loại rủi ro, chưa có các quy định về biện pháp quản lý, công cụ và phương pháp đánh giá rủi ro nên việc phân loại, tự phân loại rủi ro gặp khó khăn, dẫn đến lo ngại về trách nhiệm pháp lý trong triển khai.
Về các quy định mang tính tiền kiểm, Ủy ban đề nghị rà soát, cắt giảm các quy định tiền kiểm như yêu cầu hồ sơ kỹ thuật, nhật ký hoạt động trước khi đưa sản phẩm vào lưu hành, sẽ tăng chi phí tuân thủ, chậm quá trình đổi mới và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, làm giảm tính cạnh tranh và thu hút đầu tư, cần nghiên cứu chuyển mạnh sang cơ chế hậu kiểm.
Đối với Ủy ban Quốc gia về trí tuệ nhân tạo, cần làm rõ thẩm quyền thành lập, cơ chế tổ chức và hoạt động của Ủy ban Quốc gia. Ngoài ra, việc thành lập Ủy ban cần bám sát Sáng kiến số 26 là "Hình thành trung tâm đầu não về nghiên cứu, đào tạo và thử nghiệm trí tuệ nhân tạo".
 |
| Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải trình bày Báo cáo thẩm tra về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. (Ảnh: quochoi.vn) |
Về cơ sở dữ liệu quốc gia hệ thống trí tuệ nhân tạo và cơ sở dữ liệu phục vụ trí tuệ nhân tạo, Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc cốt lõi để bảo đảm chất lượng đối với dữ liệu phục vụ trí tuệ nhân tạo như: dữ liệu phải "đúng - đủ - sạch - sống" và thống nhất dùng chung; có cơ chế kết nối liên thông, chia sẻ dữ liệu không để dữ liệu bị phân tán tạo điểm nghẽn trong nghiên cứu, phát triển trí tuệ nhân tạo; có quy định nguyên tắc bắt buộc về đảm bảo an ninh mạng, bảo mật dữ liệu và phòng vệ đối với hạ tầng trí tuệ nhân tạo quốc gia, chống nguy cơ chiếm quyền điều khiển, rò rỉ dữ liệu.
Ủy ban cũng đề nghị làm rõ nguyên tắc phân định trách nhiệm pháp lý giữa các bên liên quan, nhất là với nhà cung cấp dịch vụ trí tuệ nhân tạo xuyên biên giới; bổ sung nội dung về đạo đức trí tuệ nhân tạo, trách nhiệm giải trình tác động đạo đức - xã hội, trách nhiệm khu vực tư nhân; và xây dựng mục riêng về sử dụng AI trong đào tạo, nghiên cứu, đổi mới sáng tạo.
Do trí tuệ nhân tạo tác động mạnh đến việc làm, quyền riêng tư và các giá trị xã hội - văn hóa, dự luật cần bổ sung quy định đánh giá tác động xã hội và biện pháp ứng phó. Về hành vi bị cấm, Ủy ban đề nghị quy định đầy đủ các hành vi sử dụng AI gây rối, kích động chính trị, xâm phạm an ninh quốc gia, thao túng bầu cử, tạo dựng nội dung giả mạo phục vụ lừa đảo, xúc phạm danh dự, nhân phẩm hoặc gây chia rẽ.
Về nghĩa vụ minh bạch và gắn nhãn, Ủy ban tán thành yêu cầu gắn nhãn sản phẩm sử dụng trí tuệ nhân tạo để nâng cao trách nhiệm đạo đức và pháp lý; đồng thời đề nghị quy định rõ hình thức gắn nhãn, tiêu chuẩn kỹ thuật và trường hợp miễn trừ đối với sản phẩm phần cứng như tủ lạnh, TV, máy giặt…
| Thảo luận tổ cùng ngày, đại biểu các đoàn Thanh Hóa, Tây Ninh nhận định Luật Trí tuệ nhân tạo là đạo khó, cần rà soát nhiều lần để tránh chồng chéo với Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Dữ liệu, Bộ luật Dân sự và Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Đại biểu Lê Thanh Hoàn (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa) cho rằng nếu không làm rõ phạm vi, quy định về trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp tục rải rác ở nhiều luật, dẫn đến khó khăn trong quản lý. Nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại về tính khả thi trong xử lý vi phạm. Quy định xử phạt tối đa 2% doanh thu tại Việt Nam, hoặc 2% doanh thu toàn cầu khi tái phạm, theo đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh), có thể phát sinh khó khăn trong xác định doanh thu của các tập đoàn công nghệ xuyên biên giới, giảm hiệu lực thi hành và tăng rủi ro pháp lý cho nhà đầu tư. Một số mức phạt cũng được đánh giá chưa đủ răn đe, bên cạnh việc thiếu các chế tài bổ sung như đình chỉ hoạt động hay thu hồi dữ liệu thu thập trái phép. |
Phan Anh