ĐNND là sự kế thừa truyền thống yêu nước, độc lập, tự chủ, truyền thống ngoại giao “tâm công”, chính nghĩa, hoà hiếu, nhân nghĩa của dân tộc Việt Nam. Với chủ trương “lấy dân làm gốc”, đoàn kết dựa vào sức mạnh nhân dân theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “...Trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân”¹.

Ngay từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh giành chính quyền, Chánh cương vắn tắt và Sách lược vắn tắt, do Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp soạn thảo được thông qua tại Hội nghị thành lập Đảng, cùng với Luận cương chính trị tháng 10/1930 đã nhấn mạnh Đảng phải liên kết với các dân tộc bị áp bức và quần chúng lao động trên thế giới, nhất là quần chúng vô sản Pháp, quần chúng cách mạng ở các thuộc địa và bán thuộc địa².

Trong suốt 80 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, với tư duy và hệ thống quan điểm về ĐNND không ngừng được phát triển, hoàn thiện phù hợp với bối cảnh tình hình, công tác ĐNND đã được tổ chức triển khai hiệu quả, giành được những thành tựu to lớn, góp phần quan trọng vào việc thực hiện thành công các mục tiêu của mỗi giai đoạn cách mạng.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, thực hiện chủ trương “vừa đánh, vừa đàm", phối hợp chặt chẽ giữa mặt trận ngoại giao với đấu tranh chính trị và quân sự, ĐNND đã phát triển vượt bậc, trở thành một “nghệ thuật" ngoại giao với nhiều hình thức sáng tạo và độc đáo. Thực hiện chỉ đạo của Bác Hồ: “Đường lối tấn công vào lòng người, chinh phục bằng đạo lý, chuyển hóa bằng nhân tình, thuyết phục lòng người để nhân lên sức mạnh của chính nghĩa”, ĐNND đã nêu cao ngọn cờ hòa bình và tính chính nghĩa của cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam. Nhiều đoàn đại biểu nhân dân Việt Nam đã đi thăm các nước anh em, bè bạn, dự nhiều hội nghị quốc tế, đưa tiếng nói của nhân dân cả hai miền Nam - Bắc về cuộc đấu tranh anh dũng vì sự nghiệp chính nghĩa của nhân dân ta, vạch trần tội ác và cuộc chiến tranh phi nghĩa mà đế quốc Mỹ tiến hành tại Việt Nam tới các diễn đàn, các cơ quan thông tấn báo chí quốc tế… Các hoạt động ĐNND, đặc biệt là hoạt động của hai đoàn đàm phán của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hoà và Chính phủ Cách mạng lâm thời Miền Nam Việt Nam với những nhà ngoại giao tài ba kiệt xuất, tiêu biểu như Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình, đã phát huy thắng lợi quân sự của quân và dân ta trên cả hai chiến trường Nam - Bắc, kết hợp với đấu tranh ngoại giao trên bàn đàm phán, tạo nên một mặt trận nhân dân thế giới rộng lớn và mạnh mẽ chưa từng có, trong đó có phong trào phản đối chiến tranh ngay tại chính nước Mỹ, đoàn kết, ủng hộ, giúp đỡ cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân ta, góp phần đưa cuộc kháng chiến cứu nước đến thắng lợi, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Sau khi đất nước thống nhất và đặc biệt từ khi tiến hành công cuộc đổi mới, với chủ trương mở rộng và đổi mới hoạt động ĐNND nhằm giữ vững hoà bình, mở rộng quan hệ hữu nghị và hợp tác tạo điều kiện quốc tế thuận lợi cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, đồng thời góp phần vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, theo tinh thần Việt Nam muốn là bạn của tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển, ĐNND tiếp tục phát huy lợi thế đặc thù, đã tích cực “đi trước mở đường”, cùng đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước nỗ lực phá bao vây, cấm vận, mở rộng quan hệ, tăng cường tình hữu nghị, thúc đẩy bình thường hoá quan hệ giữa Việt Nam với các đối tác quan trọng, huy động sự ủng hộ của nhân dân thế giới đối với công cuộc khắc phục hậu quả chiến tranh, tái thiết đất nước của nhân dân ta.

Cùng với tiến trình hội nhập quốc tế của đất nước, ĐNND đã bám sát phương châm “Chủ động, linh hoạt, sáng tạo, hiệu quả”, có những bước phát triển tích cực, không ngừng phát triển lớn mạnh⁵, đạt được những kết quả quan trọng, giúp nhân dân thế giới, đồng bào ta ở nước ngoài hiểu rõ hơn về Việt Nam, đồng thời tăng cường nhận thức đúng đắn trong nhân dân ta về đường lối, chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta, góp phần tăng cường đoàn kết quốc tế, tình hữu nghị với nhân dân các nước, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển quan hệ đối ngoại, tranh thủ sự ủng hộ và nguồn lực quốc tế, góp phần giữ vững môi trường hoà bình, ổn định, bảo vệ độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc và lợi ích quốc gia - dân tộc, nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam.

Trước hết, các tổ chức nhân dân Việt Nam đã thiết lập mạng lưới quan hệ với hàng nghìn tổ chức và cá nhân từ các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, phối hợp với các đối tác triển khai các hoạt động hòa bình, đoàn kết, hữu nghị, hợp tác nhân dân⁶, thực hiện thành công nhiều sáng kiến tri ân, giáo dục truyền thống, giao lưu văn hóa, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người, lịch sử, văn hoá Việt Nam, thành tựu xây dựng đất nước, hội nhập quốc tế của Việt Nam và phong trào hòa bình ở Việt Nam. Những hoạt động này góp phần đưa quan hệ hợp tác, hữu nghị với các nước láng giềng, các đối tác chiến lược, quan trọng, bạn bè truyền thống, các tổ chức cánh tả, các lực lượng tiến bộ, phong trào hoà bình trên thế giới ngày càng đi vào chiều sâu⁷, đồng thời tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài và bạn bè, đối tác quốc tế để bảo vệ và thúc đẩy lợi ích quốc gia - dân tộc trong những vấn đề như chủ quyền biển, đảo, biên giới lãnh thổ, dân chủ, nhân quyền, khắc phục hậu quả chiến tranh và chất độc da cam/dioxin...⁸

Bà Vu Thục Huệ, nguyên y tá Bệnh viện Nam Khê Sơn tham dự lễ kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ theo lời mời của Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam. (Ảnh: Nguyễn Văn Linh)

Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam và các tổ chức thành viên đã phối hợp chặt chẽ với các ban, bộ, ngành, địa phương, đối tác tham gia và tổ chức nhiều hoạt động giao lưu với các nước láng giềng có chung biên giới. Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam thường xuyên trao đổi các đoàn đại biểu các cấp và tổ chức đón, làm việc với nhiều đối tác quan trọng của Trung Quốc, như các đoàn đại biểu của Hội giao lưu quốc tế Trung Quốc, Đại biểu khu tự trị dân tộc Choang (tỉnh Quảng Tây), các đại biểu Bệnh viện dã chiến Nam Khê Sơn từng giúp Việt Nam trong chiến tranh nhân dịp kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (năm 2024). Nhiều hoạt động có ý nghĩa sâu sắc đã được tổ chức như Liên hoan hữu nghị nhân dân Việt - Lào⁹, thi hùng biện cho lưu học sinh Lào tại Việt Nam trên quy mô toàn quốc (năm 2019), Lễ Kỷ niệm cấp quốc gia chiến thắng chiến tranh biên giới Tây Nam và cùng nhân dân Campuchia chiến thắng chế độ diệt chủng; Gặp gỡ hữu nghị và hợp tác nhân dân Việt Nam - Campuchia¹⁰; triển khai chương trình “Ươm mầm hữu nghị” đỡ đầu lưu học sinh, sinh viên Campuchia học tập tại Việt Nam...

Đặc biệt, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam đã tổ chức nhiều hoạt động gặp gỡ hữu nghị, giao lưu với thế hệ trẻ trong khuôn khổ các hoạt động đối ngoại cấp cao của lãnh đạo ta thăm các nước và lãnh đạo các nước thăm Việt Nam¹¹, tạo nền tảng vững chắc và động lực quan trọng thúc đẩy quan hệ hợp tác hữu nghị tốt đẹp giữa nhân dân Việt Nam với các nước.

Thứ hai, các tổ chức nhân dân đã tích cực hội nhập, đẩy mạnh hợp tác quốc tế để tranh thủ nguồn lực, góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Các tổ chức hữu nghị ở trung ương và địa phương phát huy vai trò cầu nối giữa cộng đồng doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, xúc tiến đầu tư, thương mại, bảo vệ lợi ích hợp pháp, chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam và vận động, hợp tác với các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp nước ngoài, thiết thực góp phần vào việc xóa đói, giảm nghèo, khắc phục hậu quả chiến tranh, thiên tai, cải thiện an sinh xã hội và chất lượng các dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa, bảo vệ môi trường, hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực và hội nhập quốc tế của Việt Nam. Hiện nay, các tổ chức nhân dân Việt Nam có quan hệ với trên 1.200 tổ chức nhân dân các nước, trong đó gần 400 tổ chức phi chính phủ nước ngoài có dự án tại tất cả các tỉnh/thành phố trong cả nước.

Thứ ba, ĐNND đóng góp tích cực vào cuộc đấu tranh của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, tiến bộ xã hội và phát triển bền vững. Thắng lợi của cuộc đấu tranh chính nghĩa của Việt Nam trong đấu tranh giành độc lập dân tộc, giải phóng đất nước là những đóng góp to lớn cho hòa bình và phong trào độc lập dân tộc của nhân dân thế giới. Trong thời gian chiến tranh cũng như trong hoà bình, các tổ chức nhân dân Việt Nam đã tham gia chủ động, tích cực phát huy vai trò, tiếng nói trong các cơ chế, diễn đàn nhân dân đa phương¹², tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ rộng rãi của nhân dân thế giới đối với Việt Nam và phối hợp với các mạng lưới đối tác tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, các cuộc vận động cho hòa bình, an ninh, vì con người, kêu gọi không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế, tuân thủ, tôn trọng luật pháp quốc tế, đặc biệt là Hiến chương Liên hợp quốc, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển và đấu tranh giải trừ vũ khí hạt nhân và vũ khí hủy diệt hàng loạt¹³.

Đoàn Ủy ban Hòa bình Việt Nam (tổ chức thành viên của Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam) tham dự Hội nghị Thế giới chống bom Nguyên tử và Khinh khí (World Conference against A&H Bombs 2025) tại thành phố Hiroshima (Nhật Bản) từ ngày 02-06/8/2025. (Ảnh: Mỹ Lệ)

Tại Đại hội XIII (năm 2021), lần đầu tiên Đảng ta chính thức đưa vào văn kiện chủ trương “xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại với ba trụ cột là đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và ĐNND”¹⁴, nhấn mạnh “Mở rộng quan hệ và đẩy mạnh hợp tác với các lực lượng chính trị, xã hội và nhân dân các nước, phấn đấu vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác phát triển và tiến bộ xã hội”¹⁵. Đây là dấu mốc quan trọng, bước phát triển mới trong tư duy về nền ngoại giao Việt Nam, trong đó các thành tố, bộ phận cấu thành cơ bản được xác định cụ thể, rõ ràng, đặt trong cùng một chỉnh thể thống nhất, vừa bảo đảm được tính độc lập tương đối trong triển khai nhiệm vụ, vừa có quan hệ biện chứng bền chặt, tương hỗ lẫn nhau vì mục tiêu cao nhất là “Bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi”¹⁶.

Theo đó, ĐNND là một trong ba chủ thể chính triển khai đường lối đối ngoại của Việt Nam, đóng vai trò nòng cốt trong việc thúc đẩy quan hệ hữu nghị, hợp tác với nhân dân các nước, xây dựng nền tảng xã hội tích cực, thuận lợi cho quan hệ của Việt Nam với các nước và hỗ trợ tích cực đối ngoại Đảng và ngoại giao Nhà nước trên một số vấn đề, ở những địa bàn hoặc trong hoàn cảnh cụ thể phù hợp với thế mạnh của ĐNND. Sự phát triển về tư duy này thể hiện sự thích ứng với bối cảnh quan hệ quốc tế diễn biến nhanh chóng, phức tạp hiện nay và đáp ứng yêu cầu phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại trong việc tạo dựng và giữ vững môi trường hoà bình, ổn định, huy động nguồn lực bên ngoài phục vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam.