Nội chiến Syria thay đổi thế giới như thế nào?

Cuộc nội chiến tại Syria sắp bước sang năm thứ 6, khiến hơn 270.000 người dân nước này thiệt mạng, và hàng triệu người khác buộc phải rời bỏ nhà cửa vì chiến tranh.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của cuộc xung đột dai dẳng này không chỉ gói gọn trong phạm vi quốc gia Trung Đông này. Theo hãng thông tấn AP, nội chiến Syria tác động quá lớn tới chính trị toàn cầu, làm thay đổi cả thế giới, trên 5 phương diện sau:

Sự trỗi dậy của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS)

Xung đột Syria tạo ra khoảng trống quyền lực, góp phần biến IS – một nhánh bạo lực vốn ít được biết đến của mạng lưới khủng bố quốc tế al-Qaeda “vươn mình” trở thành tổ chức khủng bố nguy hiểm nhất hành tinh.

Năm 2014, IS chiếm được Raqqa – thành phố ở miền Đông Syria, sau đó tiếp tục đánh chiếm thành phố Mosul (Iraq). Dần dần, chúng kiểm soát cả một vùng lãnh thổ trải dài suốt vùng biên giới 2 nước nói trên, với diện tích tương đương cả nước Anh.

Phiến quân IS diễu hành biểu dương lực lượng

IS cướp lấy vũ khí, tích lũy tài sản và thu nạp nhiều thành viên mới trong quá trình mở rộng lãnh thổ chiếm đóng. Trong khi đó, sự bành trướng của chúng lại không được chính phủ Syria chú ý, do Damascus còn bận dồn lực đối phó với phe đối lập ở các khu dân cư phía Đông, gần Địa Trung Hải.

IS làm dấy lên mối lo ngại sâu sắc trong khu vực và trên thế giới, với những tội ác ghê tởm: tàn sát người dân tộc thiểu số, bắt phụ nữ làm nô lệ tình dục, hành quyết tù binh bằng nhiều cách man rợ. Ngoài ra, chúng còn phá hủy nhiều di sản văn hóa thế giới như đền thờ trong thành phố cổ Palmyra (Syria), cướp bóc và buôn bán trái phép cổ vật.

Đó là chưa kể việc IS tiến hành hàng loạt cuộc tấn công khủng bố từ Pháp tới Yemen, thành lập căn cứ dự phòng ở miền Bắc Libya – được cho là có thể tồn tại lâu hơn cái gọi là “vương quốc Hồi giáo” tự lập ra ở Syria và Iraq.

Nguy hiểm hơn, hàng nghìn thanh niên và phụ nữ châu Âu có tư tưởng cực đoan – không phải tất cả đều có nguồn gốc Hồi giáo – đã đổ xô gia nhập IS.

Nước Nga hồi sinh

Vị thế của nước Nga, cũng như Tổng thống Putin được cải thiện đáng kể nhờ cuộc nội chiến Syria

“Chỉ duy nhất một người đàn ông trên hành tinh này có thể kết thúc nội chiến Syria bằng một cú điện thoại, và đó là ông Putin” – Ngoại trưởng Anh Philip Hammond mới đây cho biết, nhấn mạnh tới vai trò tối quan trọng của Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Sau nhiều năm “đứng nhìn” Mỹ “điều khiển” khu vực Trung Đông, Tổng thống Putin cũng như Moscow đã thiết lập được một vị thế mới, nhờ cuộc khủng hoảng Syria.

Từ nhiều năm nay, ông Putin đã giúp đỡ vũ khí, cố vấn về mặt quân sự và hỗ trợ kinh tế cho đồng minh của mình là Tổng thống Syria Bashar al-Assad, song không đạt được hiệu quả như mong đợi. Tới tháng 9/2015, nhà lãnh đạo nước Nga chính thức triển khai không quân tới Syria để tấn công các đối thủ của chính phủ Syria.

Theo nhận định của AP, gần đây, tình trạng bạo lực ở Syria suy giảm phần lớn nhờ quyết định của phía Nga. Mặc dù chủ trương của Moscow với tương lai của Syria là chưa rõ, nhưng bất cứ cái tên nào muốn nắm quyền lãnh đạo quốc gia Trung Đông này đều sẽ phải phụ thuộc nhiều vào kế hoạch của ông Putin.

Trước khi tham gia vào chiến trường Syria, Nga từng can thiệp Georgia (năm 2008) và Ukraine (2014). Giờ đây, Moscow được coi như một nhà môi giới hàng đầu trong khu vực, với tiềm năng dầu mỏ và khí đốt cực lớn. Đây cũng là yếu tố xây chắc thêm chỗ đứng của nước Nga trên trường quốc tế.

Châu Âu bất ổn

Cảnh sát Hungary cưỡng chế người tị nạn

Khi các nước châu Âu thông qua hiệp định mở cửa biên giới vào cuối thế kỷ trước, họ không thể lường trước rằng, chỉ trong năm 2015, có tới hơn 1 triệu người di cư – chủ yếu là người tị nạn Syria – tràn vào Lục địa già.

Trong đó, hàng nghìn người thiệt mạng khi cố tìm cách vượt biển, đặt ra thách thức về nhân đạo đối với cả châu Âu. Làn sóng di cư – không hề suy giảm – chia rẽ nội bộ châu Âu thành 2 luồng tư tưởng: bài ngoại và hào phóng tiếp nhận. Điều này đã đặt thỏa thuận biên giới mở trước nguy cơ bị phá vỡ.

Hiện, các nước châu Âu đang dựng lên nhiều hàng rào dọc theo tuyến đường di cư trên khu vực Balkan, trải dài từ Hy Lạp tới Đức. Trước đó, họ đã cho phép hàng trăm nghìn người tị nạn, người di cư đi qua.

Vô số người tị nạn đang sống lay lắt trong điều kiện thiếu thốn ở các nước Đông Nam châu Âu. Nhiều người khác thì phải đối mặt với tương lai bất định, khi đang mòn mỏi đợi chờ được xử lý đơn xin tị nạn, hoặc đang cư trú trái phép.

Cuộc tấn công khủng bố kinh hoàng do IS thực hiện tại Thủ đô Paris (Pháp) hồi tháng 11 năm ngoái – dù thủ phạm phần lớn là công dân Pháp và Bỉ – làm dấy lên các tranh cãi về an ninh giữa nội bộ các nước châu Âu, củng cố sức mạnh cho chủ nghĩa dân tộc và phe cực hữu.

Thậm chí, ảnh hưởng của vụ tấn công lan tới tận nước Mỹ xa xôi, khi ứng viên Donald Trump của Đảng Cộng hòa gây sốc với đề nghị cấm người Hồi giáo nhập cảnh vào nước này.

Châu Âu hiện đang theo đuổi thỏa thuận nhằm gửi tất cả người di cư đang có mặt ở Hy Lạp trở lại Thổ Nhĩ Kỳ, thay vào đó là chính sách tiếp nhận người tị nạn từ Syria sau khi trải qua quá trình kiểm tra, lựa chọn gắt gao. Cuộc khủng hoảng di cư đang kéo “sợi dây đoàn kết” của châu Âu tới mức giới hạn.

Các nước láng giềng rối ren, kiệt quệ

Một trại tị nạn dành cho người Syria trên đất Thổ Nhĩ Kỳ

Cuộc khủng hoảng di cư ở châu Âu chẳng là gì, nếu so với những ảnh hưởng về kinh tế, xã hội mà làn sóng người tị nạn Syria tác động lên những quốc gia láng giềng mà họ đặt chân tới. Chỉ riêng 3 nước Thổ Nhĩ Kỳ, Lebanon, Jordan đang tiếp nhận khoảng 4,4 triệu người tị nạn Syria. Tại Lebanon, số người tị nạn Syria chiếm tới hơn 1/5 dân số.

Xung đột Syria cũng gây bất ổn ở các quốc gia bên cạnh như Lebanon, hay làm gia tăng mâu thuẫn sắc tộc ở Thổ Nhĩ Kỳ – nơi người Kurd đang đấu tranh đòi ly khai, trong khi chính phủ liên tiếp tấn công đàn áp.

Vị thế của Iran được nâng cao

Cuộc nội chiến ở Syria đã tái cân bằng các trục quyền lực trong khu vực. Hiện nay, phạm vi ảnh hưởng của người Hồi giáo Shiite ở Iran đã mở rộng từ Beirut (Lebanon) cho đến Tehran (Iran), với các chính phủ phụ thuộc ở Baghdad (Iraq) và Damascus (Syria).

Iran đang mở rộng ảnh hưởng trong khu vực nhờ những lực lượng như Hezbollah

Tướng Qassem Soleimani, Tư lệnh lực lượng đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh cách mạng Iran đã thăm Nga vào năm ngoái và thường xuyên ra các chỉ đạo triển khai quân sự ở Syria và Iraq. Lực lượng dân quân của Tehran hiện diện và can thiệp vào tình hình nội bộ của cả 2 nước nói trên.

Tại Lebanon, quyền lực của Iran thể hiện qua tổ chức vũ trang Hezbollah – vốn bị Israel trục xuất khỏi phía Nam của nước này hồi năm 2000. Hezbollah được cho là đã gửi hàng nghìn tay súng sang Syria hỗ trợ chính phủ của Tổng thống Syria Bashar al-Assad chống lại phe nổi dậy.

Trong khi đó, Ả Rập Saudi – đại diện cho sức mạnh của người Hồi giáo dòng Sunni trong khu vực – đang phải vật lộn để duy trì sự hỗ trợ cho lực lượng nổi dậy ở Syria. Đồng thời, Riyadh cũng đang phải vất vả chiến đấu với các phiến quân Hồi giáo dòng Shiite được Iran hậu thuẫn ở Yemen.

Hồng Anh