Dân tộc Cơ Ho: Đàn ông ở rể, con cái theo họ mẹ

Từ bao đời nay, người dân tộc Cơ Ho thực hiện theo chế độ mẫu hệ, con trai lấy vợ ở rể, con cái mang họ mẹ. Tuy nhiên, trong gia đình, vợ chồng, con cái bình đẳng và coi trọng hôn nhân 1 vợ 1 chồng.

Người Cơ Ho sống ở Lâm Đồng, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai. Theo các già làng, phong tục hôn nhân của người Cơ Ho có từ đời xưa và cho đến nay gần như không thay đổi.

Trong xã hội truyền thống của người dân tộc Cơ Ho đã tồn tại hai hình thức gia đình theo chế độ mẫu hệ là gia đình lớn và gia đình nhỏ. Người phụ nữ đóng vai trò chủ động trong hôn nhân, sau hôn lễ, người đàn ông về nhà vợ ở. Nếu gặp trường hợp gia đình hiếm muộn thì người phụ nữ vẫn có thể ở nhà chồng. Con cái được tính dòng họ theo mẹ, con gái là người thừa kế.

Dân tộc Cơ Ho vẫn giữ chế độ mẫu hệ

Tập tục cổ truyền của người dân tộc Cơ Ho là tuyệt đối cấm kỵ việc kết hôn giữa những người có cùng một dòng họ, nhất là ở cùng một địa phương. Con chú, con bác, con dì, không được lấy nhau. Trái lại, con cô, con cậu từ hai phía có thể có quan hệ hôn nhân với nhau theo luật tục. Sau khi vợ chết, người chồng có thể kết hôn với người em gái của vợ. Và ngược lại, nếu chồng chết, người vợ góa có thể kết hôn với người em trai của chồng nếu đôi bên ưng thuận. Hôn nhân của người dân tộc Cơ Ho dựa trên cơ sở sự ưng thuận giữa 2 bên trai gái, cha mẹ không quyết định

Người con gái có quyền lựa chọn chồng, khi bằng lòng ai thì báo với mẹ cha và nhờ người mai mối. Người làm mối mang lễ vật gồm vòng đồng, chuỗi hạt cầu hôn thì sẽ tiến hành hôn lễ. Lễ xin cưới cũng gồm hạt cườm, vòng đồng, rượu, gà... Trong ngày xin cưới, nhà trai có quyền thách cưới. Tùy hoàn cảnh nhà gái, vật thách cưới có thể là gà, rượu cần, cao hơn là trâu, chiêng, ché. Khi nhà gái chấp nhận số lượng lễ vật thách cưới thì đến ngày cưới đem lễ sang nhà trai để rước chú rể về.

Một điều đáng chú ý là nếu nhà gái chưa đem đủ lễ vật thách cưới, chú rể và cô dâu sẽ ở nhà chồng đến khi trả đủ lễ vật, chú rể mới về nhà vợ. Có trường hợp do hoàn cảnh nhà trai khó khăn, cô dâu có thể ở nhà chồng một thời gian rồi 2 vợ chồng mới về ở hẳn nhà mình.

Mặc dù theo chế độ mẫu hệ nhưng trong gia đình người Cơ Ho, người chồng vẫn có quyền quyết định ngang với vợ; con trai, con gái có quyền ngang nhau. Luật tục Cơ Ho không cấm kỵ việc trai gái quan hệ trước hôn nhân. Thậm chí, nếu người con gái có chửa, vẫn có thể về nhà mình để đẻ.

Với người Cơ Ho, ngoại tình, loạn luân, ly hôn không rõ lý do... sẽ bị luật tục trừng phạt nặng nề

Tuy nhiên, người Cơ Ho đề cao hôn nhân 1 vợ 1 chồng. Khi đã có gia đình ngoại tình, loạn luân, ly hôn không rõ lý do... sẽ bị luật tục trừng phạt nặng nề. Đơn cử như đàn ông đã lập gia đình mà có con với phụ nữ khác thì phải nộp cho người vợ bị phản bội 6 con trâu, 2 con dê, 1 con gà mái, 1 ché rượu, 1 cái áo và 1 vòng đeo cổ. Không những vậy, cô nhân tình cũng phải nộp 6 con trâu... Quy định này rất nghiêm ngặt và được người Cơ Ho tuân thủ. Chính vì lẽ đó, mô hình gia đình ở đây bền vững, thuận hòa. Hiện tượng ly hôn rất hiếm khi xảy ra.

Nam Yên