Quảng Trị: Hào kiệt Bích La Đông

Địa chung linh khí truyền thiên cổ - Thế xuất anh tài diễn ức niên (Đất hun đúc khí thiêng toàn vẹn từ ngàn xưa - Trời sinh hào kiệt lúc nào cũng có). Hai câu đối đầy tự hào này được khắc ghi trên cổng đình làng Bích La Đông, xã Triệu Đông, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị - quê hương của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn.

Lò sinh quan, nôi sinh sĩ tử

Làng Bích La Đông hình thành từ năm 1527, do một vị tướng nhận lệnh triều Hậu Lê vào xứ Thuận Hóa khai khẩn đất hoang lập nên. Trải qua bao biến cố, đến nay, làng vẫn gìn giữ được một quần thể di tích rất độc đáo.

Tất cả công trình tín ngưỡng đều tọa lạc xung quanh đình làng. Phía trước đình có một hồ nước mà theo truyền thuyết đó là nơi ngự của thần Kim Quy. Hằng năm, cứ vào sáng mùng 3 Tết, dân làng lại đến dâng hương và xem thần Kim Quy quần lượn trên mặt hồ, coi đó như điềm báo tốt lành cho một năm mưa thuận, gió hòa, làm ăn thịnh vượng. Bên phải đình làng, một tổ hợp miếu thờ được bố trí theo hình chữ U gồm án thờ tiên tổ của 14 dòng tộc, miếu khai khẩn và miếu thờ tiến sĩ.

Đình làng Bích La Đông.

Theo gia phả của các dòng tộc trong làng, dưới thời nhà Nguyễn, Bích La Đông có nhiều người đỗ đạt tiến sĩ nhất, như các vị Lê Mậu Cúc, Lê Thụy, Lê Hữu Thường. Chỉ tính riêng họ Lê Văn của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn đã có 5 tiến sĩ. Khoa thi cuối của triều Nguyễn có ông Lê Văn Tặng, bác ruột cố Tổng Bí thư Lê Duẩn, đỗ phó bảng và ông Lê Văn Lương đỗ tiến sĩ.

Dù đỗ đạt, có chức tước cao, được triều đình ban thưởng nhiều ruộng đất nhưng các vị quan ở làng Bích La Đông vẫn không lấy thế mà kiêu ngạo. Họ hiến toàn bộ tài sản làm của công và sống một cuộc đời liêm khiết, được người người nể trọng.

Không những thế, người làng Bích La Đông còn nổi tiếng về truyền thống trung quân, ái quốc. Lê Đăng Dinh, vị quan dưới thời Nguyễn, từng làm chánh chủ khảo nhiều kỳ thi Hương, được phong Hiệp biện Đại học sĩ dưới triều vua Thiệu Trị. Do có công dạy dỗ 4 đời vua liên tiếp nên khi mất, ông được vua Tự Đức ban tặng nghi lễ cao nhất: Nhất lão nghi hình thiên hạ tắc. Tứ triều thạc phụ đế vương tôn (Chỉ có mình lão mới được hưởng nghi lễ này. Do có công lao dạy dỗ 4 đời vua). Hai câu đối này đến bây giờ con cháu của làng Bích La Đông vẫn thuộc lòng.

Dân góp sức đầu tư chất xám

Không hề kém tiền nhân của mình, Bích La Đông ngày nay cũng có hàng chục tiến sĩ, giáo sư nổi tiếng trong và ngoài nước. Đó là tiến sĩ toán học Lê Bá Long, tiến sĩ sinh học Lê Thị Diệu Muội, tiến sĩ hóa học Nguyễn Từ, họa sĩ lừng danh Lê Bá Đảng, tiến sĩ Nguyễn Giang Thạch...

Tôi về làng Bích La Đông khi vụ mùa vừa xong, ruộng đồng trơ cuống rạ. Trưởng làng Lê Văn San đang lên danh sách các gia đình có con học giỏi để phát thưởng. Ông San hào hứng khoe hiện làng có hơn 100 sinh viên đang học đại học. Mỗi năm Tết đến, sinh viên về đầy làng. Bây giờ con em của làng có gần 500 người làm công chức, trong khi dân số chỉ gần 2.500 người.

Học sinh làng Bích La Đông ngày nay vẫn tiếp nối truyền thống hiếu học của cha ông.

Để đạt kết quả trên, ngoài tư chất của học sinh Bích La Đông, còn phải kể đến sự chăm lo của các bậc phụ huynh và chính quyền địa phương. Ngày trước, mỗi học sinh đỗ đại học, cao đẳng sẽ được làng trao phần thưởng khuyến học 100 kg gạo, nay là 500.000 đồng. Theo ông San, phần thưởng không nhiều nhưng đó là cách động viên kịp thời cho con em các gia đình còn khó khăn.

Ông San cho biết từ những năm 1990, làng Bích La Đông đã chủ trương đầu tư, phấn đấu gia đình nào cũng có con em đi học đại học, ít nhất là 1 người. Em nào tốt nghiệp đại học, có việc làm sẽ quay lại đưa anh em ở nhà lần lượt đi học.

Đến 5 - 10 năm sau, chính những người con được học hành đến nơi đến chốn ấy trở thành nguồn lực trí thức dồi dào, đóng góp cho sự phát triển của quê hương. Vì vậy, thế hệ học trò Bích La Đông ngày nay luôn nung nấu ý chí sống phải có ý nghĩa để không hổ danh với thành tích lẫy lừng mà cha ông mình đã dày công tạo lập.

Theo Người Lao Động