Thay đổi, tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước thế nào cho hiệu quả?

“Diễn đàn quản trị sự thay đổi và tái cấu trúc DNNN trong bối cảnh toàn cầu hoá” do Tạp chí Kinh tế và Dự báo, Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Viện Nghiên cứu chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh tổ chức.

Chia sẻ tại diễn đàn, ông Phan Đức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) đánh giá cao sự ra đời Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp (CMSC): “Sự thành lập Ủy ban là một bước tiến rất cụ thể để thực hiện chủ trương, chính sách, nỗ lực của Chính phủ trong việc tách bạch giữa quyền chủ sở hữu và chức năng quản lý Nhà nước, hướng tới thiết lập một khuôn khổ quản trị hiện đại, chuyên nghiệp, mang tính chất của một nhà đầu tư”.

"Kỳ vọng lớn nhất khi thành lập CMSC, đó là không chỉ giúp bảo toàn phát triển vốn, thực hiện thanh tra giám sát như thông thường mà còn giúp nâng cao hiệu quả hoạt động DNNN, thông qua đó thiết lập và thúc đẩy khuôn khổ quản trị tốt tại các DNNN. Đó là sự phát triển bển vững ngay cả khi Nhà nước không còn nắm giữ DN, tiếp tục đóng góp cho sự nghiệp phát triển đất nước", ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh.

Phó Viện trưởng CIEM Phan Đức Hiếu (giữa) đánh giá rất cao vai trò của Uỷ ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp.

Viện dẫn các kinh nghiệm quốc tế về quản trị DN, ông Hoàng Trường Giang - Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương cho biết: Việt Nam có thể áp dụng một số chính sách để nâng cao hiệu quả hoạt động tái cơ cấu DNNN trong bối cảnh toàn cầu hoá. Trong số đó, có: Xác định rõ vị trí, vai trò, lĩnh vực hoạt động của DNNN trong nền kinh tế; xây dựng tập đoàn kinh tế ở một số ngành quan trọng để thực hiện chiến lược phát triển quốc gia, có khả năng cạnh tranh trong khu vực và quốc tế với năng lực quản trị hiện đại.

Ngoài ra, cần hoàn thiện cơ chế quản lý hiện đại, thực hiện chế độ tiền lương, thưởng theo cơ chế thị trường, thực hiện cơ chế tuyển dụng lao động công khai, cổ phần hoá, tăng cường giám sát, phòng chống thất thoát tài sản. Phải xác định rõ mục tiêu chung của sở hữu Nhà nước; xác định và phân định rõ quyền của chủ sở hữu, Hội đồng quản trị/Hội đồng thành viên và quyền điều hành của Ban giám đốc DN. Chính phủ không bảo lãnh cho các DNNN trong các khoản vay trong và ngoài nước.

Trong khi đó, theo chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực, vấn đề quản trị DN ở Việt Nam còn tồn tại nhiều bất cập. Đặc biệt là thành phần và cơ cấu hội đồng quản trị (HĐQT); quan hệ giữa HĐQT với Ban điều hành; tính công khai, minh bạch, hệ thống thông tin quản lý, vai trò của Ban kiểm soát/kiểm toán nội bộ; cổ đông chưa thực sự quan tâm thực hiện hết trách nhiệm quyền lợi của mình; chế tài và cưỡng chế chưa nghiêm dẫn tới nhiều vi phạm.

Chuyên gia kinh tế, TS. Cấn Văn Lực chỉ ra nhiều bất cập trong quản trị DN ở Việt Nam.

Để quản trị DN sau cổ phần hoá hiệu quả hơn, chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực khuyến nghị các DN tăng cường vai trò, hiệu quả của ban kiểm soát, các ủy ban thuộc HĐQT, kiểm toán nội bộ; xây dựng quy chế nội bộ về quản trị DN; phân công trách nhiệm rõ ràng đối với uỷ viên HĐQT cũng như uỷ ban kiểm toán; đảm bảo tính minh bạch. Đồng thời, cần nâng cao tinh thần trách nhiệm của HĐQT, đề cao trách nhiệm xã hội và tăng cường truyền thông, đào tạo.

Đặc biệt, đối với các DN sau cổ phần hoá, chuyên gia Cấn Văn Lực đề xuất các DN này nên sớm thực hiện niêm yết trên sàn chứng khoán, có thể lên sàn UPCOM trước sau đó chuyển lên sàn chính thức HOSE hoặc HNX. Ngoài ra, DN sau cổ phần hoá nên hoạt động theo yêu cầu của một công ty cổ phần đại chúng, bên cạnh việc tìm kiếm cổ đông chiến lược cũng như các nhà đầu tư tài chính trong quá trình hoặc sau khi cổ phần hoá.

Bên cạnh quản trị doanh nghiệp sau CPH, tái cấu trúc DN cũng là một vấn đề rất quan trọng, cần được lưu ý. Lấy dẫn chứng là các trường hợp thành công nổi bật trên thế giới như IBM Credit Corporation, Ford Motor Company, Tasco Bell thuộc Pepsico, TS. Phạm Tuấn Anh, giảng viên Khoa Tài chính ngân hàng, trường Đại học Thương Mại nhấn mạnh ý nghĩa của tái cấu trúc DN là giúp DN hoạt động mạnh mẽ hơn, hiệu quả hơn, cấu trúc tổ chức DN được đơn giản hoá…

Toàn cảnh sự kiện "Diễn đàn quản trị sự thay đổi và tái cấu trúc DNNN trong bối cảnh toàn cầu hoá".

Ông Phạm Tuấn Anh đặc biệt đề cao vấn đề tái cấu trúc quy trình DN (BPR). Trong đó, có nhiều yếu tố quan trọng cần chú ý: Con người - quy trình - IT. Từ đó, để nâng cao hiệu quả BPR, cần đảm bảo đồng bộ các yếu tố: Lãnh đạo thân thiện; môi trường cộng tác; cam kết của lãnh đạo; thay đổi hệ thống quản lý cũng như sử dụng IT.

Nhằm thúc đẩy quản trị sự thay đổi và tái cấu trúc DNNN trong bối cảnh toàn cầu hoá, TS.Nguyễn Văn Khách-Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia cho rằng, cần có cơ chế để khẳng định thái độ dứt khoát cổ phần hóa DNNN. Tức là nhanh chóng đạt đến mục tiêu thoái vốn Nhà nước khỏi DN sau cổ phần hóa, thu tiền về, trả cho các phần đã làm nên tổng giá trị DNNN cho đến ngày bán. Trong phần bán của Nhà nước sẽ thu về nhập vào ngân sách để chi theo Luật Ngân sách Nhà nước.

Song song với đó, cần xây dựng hệ thống quản trị DNNN tiệm cận thông lệ quốc tế, từng bước áp dụng cho các DNNN đã cổ phần hóa, DNNN nói chung. Bên cạnh đó, cần phải nâng cao tính minh bạch và năng lực giám sát DNNN. Nhà nước cần xây dựng và công khai hóa chiến lược, chính sách đầu tư tại các DNNN. Minh bạch hoá thông tin hàng năm về đầu tư vốn nhà nước tại các DN, danh sách và số lượng DN có vốn nhà nước; mức độ đầu tư, hiệu quả đầu tư; hiệu quả kinh doanh của các DNNN.

Ông Khách cũng đề xuất thể chế hóa công tác giám sát, đánh giá DNNN bằng quy định pháp luật. Hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện chức năng chủ sở hữu Nhà nước, các tiêu chí giám sát, đánh giá hiệu quả vốn đầu tư Nhà nước cả về định tính và định lượng, các tiêu chí đánh giá, giám sát rủi ro tài chính và quản trị DNNN theo cấp độ công ty mẹ và cả tập đoàn.

Thực trạng cổ phần hoá DNNN

Theo số liệu của Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp, năm 2017, cả nước đã phê duyệt phương án cổ phần hóa 57 DNNN (gấp 1,03 lần so với 55 DNN cổ phần hóa năm 2016). Sáu tháng đầu năm 2018, Chính phủ đã phê duyệt tiếp phương án cổ phần hóa 19 DNNN (bằng 86,2% so với cùng kỳ năm 2017), tổng giá trị doanh nghiệp là 40.672.09 tỷ đồng, trong đó giá trị vốn nhà nước là 23.0847.23 tỷ đồng.

Tổng thu từ cổ phần hóa 6 tháng đầu năm 2018 đạt 28.055.29 tỷ đồng, trong đó thu từ cổ phần hóa 22.457.29 tỷ đồng, thu từ thoái vốn 5.598 tỷ đồng. Lũy kế đến nay, tổng số thu từ cổ phần hóa, thoái vốn đạt khoảng 198.000 tỷ đồng (năm 2016 là 30.000 tỷ; năm 2017 là 140.000 tỷ đồng; năm 2018 là 28.000 tỷ đồng).

Tuy nhiên, theo số liệu của Bộ Tài chính, đến tháng 11/2018, mới có 35/526 DNNN được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án cơ cấu lại. Đến ngày 18/11/2018 mới cổ phần hóa được 12 doanh nghiệp trong khi kế hoạch năm 2018 phải cổ phần hóa ít nhất 85 doanh nghiệp. Về kế hoạch thoái vốn, chỉ có 31 đơn vị thực hiện thoái vốn (kế hoạch năm 2017 có 135 doanh nghiệp, năm 2018 có 181 doanh nghiệp).

Trọng Sang